რუსი და ქართველი ხელოვანები, რომლებსაც საბჭოთა კავშირი სასტიკად გაუსწორდა

ნებისმიერ წყობას და პილიტიკურ რეჟიმს საკუთარი მეხოტბეები და კრიტიკოსები ჰყავს. ერთნი ლიდერების და მათი მმართველობის ქება-დიდებით არიან დაკავებულნი და სჯერათ, რომ ძალადობრივი და არასწორი მეთოდებს მიუხედავად, ყოველივე ეს მხოლოდ ქვეყნის სასიკეთოდ კეთდება. მეორენი - ღიად თუ მალულად რეჟიმს უპირისპირდებიან.

სსრკ ამ მხრივ ერთობ უნიკალური სახელმწიფო იყო. 1930-იან წლებში საქმე მარტივად წყდებოდა. რიგით მოქალაქეებსა და საზოგადოებისთვის ცნობილ ადამიანებს (მწერლებს, პოეტებს, მხატვრებს, არტისტებს, მოქანდაკეებს) სასტიკად უსწორდებოდნენ. გასაბჭოებით და კრემლის პოლიტიკით უკმაყოფილო ხალხს სხვადასხვა მეთოდებით სჯიდნენ. ზოგს გადასახლებაში უკრავდნენ თავს, ზოგს წამების გზით დიდი ბელადის პოლიტიკაზე აზრს აცვლევინებდნენ. იყვნენ ისეთებიც, ვისაც ნაკლებად უმართლებდა.

ვლადიმერ მაიაკოვსკისგან განსხვავებით, რომელიც საბჭოთა რეჟიმის აქტიური პროპაგანდისტი გახლდათ ("...და ვიღებ შარვლიდან ჰაერში საქნევად, მსგავსად წითელი დროშის - იკითხეთ, შეგშურდეთ, მე მოქალაქე ვარ დიადი საბჭოთა კავშირის!") ახალგაზრდა საბჭოთა რესპუბლიკას თვალში ბევრი პოეტი არ მოსდიოდა. მათ შორის იყო ანა ახმატოვაც. 1922 წლიდან მისი შემოქმედება მკაცრი კრიტიკის და ცენზურის ქვეშ მოექცა. ერთხანს მისი ლექსების გამოცემაც აკრძალეს. ომის შემდეგ, 1946 წელს ახმატოვა მწერალთა კავშირიდან გარიცხეს. ერთხანს შინაგან საქმეთა სამინისტროში მისი დაპატიმრების საკითხიც განიხილებოდა.

1950-იან წლებში, დიდი კობას გარდაცვალების შემდეგ, ტერორი "შედარებით ლმობიერი" გახდა.

1955 წელს ბორის პასტერნაკმა რომან "ექიმ ჟივაგოზე" 10 წლიანი მუშაობა დაასრულა. ოფიციალური ხელისუფლების მხრიდან ნაწარმოები კრიტიკის ქარცეცხლში მაშინვე მოექცა. ჟურნალ-გაზეთებმა რომანის ბეჭდვაზე უარი განაცხადეს. რედაქტორთა აზრით, ნაწარმოები რევოლუციის მართლებულობას და ქვეყნისთვის მოტანილ სიკეთეს ეჭვის ქვეშ აყენებდა.

"ექიმი ჟივაგო" პირველად 1957 წელს იტალიაში გამოსცეს. შემდგომ გერმანიასა და დიდ ბრიტანეთშიც დაბეჭდეს. საბჭოთა მოქალაქეებმა რომანი პირველად 1958 წელს ვენაში, სტუდენტთა და ახალგაზრდობის ფესტივალზე იხილეს. საგულისხმოა, რომ წიგნის რუსულენოვანი ვერსიის გავრცელებაში დიდი წვლილი ცენტრალურმა სადაზვერვო ბიურომ შეიტანა. სსრკ-ში ნეგატიურად მიღებული წიგნის გამოყენებას ამერიკელები ანტიკომუნისტური პროპაგანდისთვის გეგმავდნენ.

ევროპაში პასტერნაკის წიგნის გამოცემისთანავე, გაზეთებსა და ჟურნალებში კრიტიკით სავსე წერილები და სტატიები გაჩნდა. პასტერნაკს საბჭოთა იდეოლოგიის შეურაცხყოფასა და ანტისაბჭოურ ქმედებაში ადანაშაულებდნენ.

1958 წელს მწერალმა ალბერ კამიუმ, პასტერნაკი და მისი "ექიმი ჟივაგო" ნობელის პრემიაზე წარადგინდა. ის ამ ჯილდოზე წარდგენილი პირველი საბჭოთა მოქალაქე იყო. დიდების ნაცვლად ამან პასტერნაკს მხოლოდ უსიამოვნებები მოუტანა. პრესაში და რადიოში მწერლის მიმართ მორიგი ნეგატიური გამოსვლები დაიწყო. ყველა, ვისაც არ ეზარებოდა პასტერნაკს თავზე ლაფს ასხავდა. მათ რიცხვში ცნობილი მწერლებიც იყვნენ - სერგეი მიხალკოვი და ვლადიმერ ნაბოკოვი.

ყოველივე ამაში დირიჟორის როლს ნიკიტა ხრუშჩოვი ასრულებდა, რომელსაც ალბათ ცხოვრებაში 2 წიგნიც არ ჰქონდა წაკითხული. "ღორებიც კი არ ისაქმებენ იქ, სადაც ჭამენ" - ამბობდა მსოფლიოს 1/6-ის ლიდერი პასტერნაკსა და მის შემოქმედებაზე.

მწერალთა კავშირი პასტერნაკის საკუთარი რიგებიდან გარიცხვას, მისთვის მოქალაქეობის ჩამორთმევას და ქვეყნიდან გაძევებას მოითხოვდა. საინტერესო ამ ყველაფერში ის არის, რომ მათ, ვინც პასტერნაკის მიმართ ლანძღვა-გინებას არ იშურებდა, "ექიმი ჟივაგო" წაკითხულიც არ ჰქონდათ (სსრკ-ში წიგნი მხოლოდ 1988 წელს დაბეჭდეს(!)).

აგორებული კამპანიის ფონზე, მწერალთა კავშირიდან გარიცხულმა პასტერნაკმა ნობელის პრემიაზე უარი თქვა.

პასტერნაკის მიმართ დამოკიდებულება მხოლოდ "პერესტროიკის" დროს შეიცვალა. მწერალთა კავშირში ის 1987 წელს აღადგინეს. კუთვნილი ნობელის პრემია კი პასტერნაკმა 1989 წელს მიიღო. მედალი მის შვილს გადასცეს.

ლიტერატურის დარგში კიდევ ერთ საბჭოთა ლაურეატს, ალექსანდრე სოლჟენიცინს ნაკლებად გაუმართლა. პროფესიით არტილერისტი 1945 წელს ომის დროს, მეგობრისთვის მიწერილ წერილში სტალინის კრიტიკის გამო, დააპატიმრეს და 8 წელიწადი და სამუდამო გადასახლება(!) მიუსაჯეს. ერთხანს მოსკოვის დახურულ ციხეში ("შარაშკაში") მათემატიკოსად მუშაობდა, შემდეგ კი ყაზახეთში, გულაგის ერთ-ერთ ბანაკში უკრეს თავი.

1957 წელს რეაბილიტაციის შემდეგ, სოლჟენიცინმა პირველი ნაწარმოები "ივან დენისოვიჩის ერთი დღე" გამოსცა. ბეჭდვაში წიგნი მხოლოდ მკაცრი ცენზურის და ხრუშჩოვის უშუალო ნებართვის შემდეგ ჩაუშვეს. შემდეგ იყო "პირველ წრეში". ამ ორმა წიგნმა სოლჟენიცინს დიდი პოპულარობა მოუტანა. თუმცა კრემლი მას სულ უფრო ცერად უყურებდა. ხელნაწერების დაპატირების მიზნით, სოლჟენიცინის და მისი უახლოესი მეგობრების ბინებში ჩხრეკა ჩატარდა.

1967 წელს მწერალმა მთავარ ნაწარმოებზე "არქიპელაგ გულაგზე" დაასრულა მუშაობა. წიგნი, რომელშიც სტალინის სიკვდილის ბანაკები დეტალურად იყო აღწერილი, არნახული აჟიოტაში გამოიწვია. სოლჟენიცინი მწერალთა კავშირიდან უმალ გარიცხეს. გაზეთები და ჟურნალები მწერალს საბჭოთა წყობის შეურაწყოფასა და ამორალურობაში ადანაშაულებდნენ. მას სახელმწიფო მოღალატეს უწოდებდნენ.

დასავლეთში ყოველივე ამას სხვა რაკურსიდან უყურებდნენ. 1970 წელს სოლჟენიცინს ლიტერატურაში ნობელის პრემია მიანიჭეს. კრემლისთვის ეს ბოლო წვეთი იყო. 1974 წელს პოლიტბიუროს სხდომაზე (ქვეყნის მართვის ნაცვლად უმაღლესი ეშელონი რიგითი ადამიანის ბედის გადაწყვეტით იყო დაკავებული(!)) სოლჟენიცინს სამშობლოს ღალატში დასდეს ბრალი. მას სსრკ-ს მოქალაქეობა ჩამოართვეს და ქვეყნიდან გააძევეს. რამდენიმე თვეში მისი ყველა წიგნი მაღაზიებიდან და ბიბლიოთეკებიდან გააქრეს. სსრკ-ში სოლჟენიცინი აკრძალულ პიროვნებად გამოცხადდა.

რამდენიმე პირი ხელნაწერის ამოღების და განადგურების მიუხედავად, მსოფლიომ "არქიპელაგი გულაგი" მაინც იხილა. სსრკ-ში წიგნი "პერესტროიკის" დროს 1989 წელს დაბეჭდეს. თავად სოლჟენიცინი კი სამშობლოში მხოლოდ 1994 წელს დაბრუნდა.

კრიტიკულად განწყობილი ადამიანების დევნის კუთხით გამონაკლისი არც საქართველო ყოფილა. 1921 წელს გასაბჭოების შემდეგ, რეპრესიებს ათასობით ადამიანი ემსხვერპლა. ქართული ინტელიგენცია, რომელიც პროტესტის გამოხატვას ცდილობდა, მიწასთან გაასწორეს. იმ ავბედით 1937 წელს ტიციან ტაბიძე, სანდრო ახმეტებლი, მიხეილ ჯავახიშვილი ანტისაბჭოთა ქმედებებისთვის დაიჭირეს და დახვრიტეს. პაოლო იაშვილმა "ენ-კა-ვე-დეს" დაასწრო და იმავე წლის 22 ივლისს მწერალთა სახლში თავი მოიკლა.

მოამზადა ნუკრი მგელაძემ

AMBEBI.GE