"როგორც ჩანს, ავცდით მარსს და საქართველოში დავჯექით?" - რამაზ ბლუაშვილის კოსმოსური გატაცება: როგორ შეიქმნა  ქართული "მარსმავალი"

"ქართველები და NASA, ქართველები და კოსმოსი - ეს ამბები 1977 წლიდან იწყება", - გვეუბნება მეცნიერების პოპულარიზაციის ფონდ "ნოვას" პრეზიდენტი რამაზ ბლუაშვილი.

რამაზი ის ქართველია, ვინც NASA- ში მხოლოდ ნამყოფი კი არა, იქ მომუშავე მეცნიერების ახლო მეგობარიც არის. სწორედ მას უკავშირდება იდეა - ახალგაზრდა ქართველ ინჟინრებს სიმბოლური მარსმავალი შეექმნათ, იმის ანალოგი, რომელიც 18 თებერვალს მარსზე დაეშვა.

ხოლო, რაც შეეხება რამაზ ბლუაშვილისა და NASA-ს მეცნიერების მეგობრობას, როგორ დაიწყო და განვითარდა, ამაზე ambebi.ge-ს თავად უამბობს:

- სულ მესმოდა "ჩაკრულოს" კოსმოსში გაგზავნის ამბავი, მამა - ოთარ ბლუაშვილი ანსამბლ "ერისიონის" დირექტორია და ამაზე ხშირად საუბრობდნენ, მაგრამ არავის უკითხავს, გაგანია საბჭოთა კავშირის პერიოდში, კოსმოსში მაინცდამაინც "ჩაკრულო" როგორ გაგზავნეს? თუმცა, ეს კითხვა მუდმივად მაწუხებდა.

და როდესაც აშშ-ის არქივებში ქართველ-ამერიკელი ავიატორის, ალექსანდრე ქართველიშვილის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის საკითხებს ვიკვლევდი, მაშინ NASA-ში მისვლაც მომიხდა. იქ გავიცანი ქალბატონი ენ დრუენი, რომელიც ლეგენდარული კარლ საგანის ქვრივია. საოცარ ისტორიას მომიყვა.

როდესაც ცნობილმა ფოლკლორისტმა ალან ლომაქსმა NASA-ში "ჩაკრულო" მოასმენინა, მაშინვე გადაწყდა, რომ ის უნდა შესულიყო იმ ოქროს დისკში, რომელიც კოსმოსისთვის შეიქმნა. პროექტის ხელმძღვანელი, დღეს უკვე ჩემი დიდი მეგობარი, ჯონ კასანი იყო. ჯონმა სთხოვა კარლ საგანს, მოეფიქრებინა, რა სახით გაეგზავნათ კოსმოსში ინფორმაცია კაცობრიობის შესახებ. სწორედ, კარლმა მიაწოდა ოქროს დისკის იდეა, რომელშიც მსოფლიოს 27 მუსიკალური ნამუშევარის ადგილი იყო. მოკლედ, ერთ-ერთი "ჩაკრულო" აღმოჩნდა... მაგრამ რა საბჭოთა კე-გე-ბე იქნებოდა, არ ემოქმედა და მეორე დღეს საბჭოთა კავშირის საელჩომ NASA-ში წერილი გაგზავნა: საქართველო დამოუკიდებელი ქვეყანა არ არის, საბჭოთა კავშირის ნაწილია, შესაბამისად, სიმღერას, რაც უნდა გაიგზავნოს, ჩვენ შევარჩევთ და იქვე შესთავაზეს "პადმასკოვნიე ვეჩერა" და თან, "ჩაკრულოს" თარგმანიც მიაყოლეს. "ჩავუხტეთ მუხრან ბატონსა" - ეს აგრესიას შეიცავს, ომის თემაა და ასეთ მშვიდობიან პროექტში არ გამოგადგებათო.

- მოკლედ, "ჩაკრულოს" წინააღმდეგ მთელი საბჭოთა მანქანა ამუშავდა...

- კი. ბოლოს კარლ საგანმა თქვა, - კი ბატონო, გაუშვით "პადმასკოვნიე ვეჩერა", მაგრამ მე ამერიკელ ხალხს ვეტყვი, რომ NASA-ს მოსკოვი კარნახობს, რა გააკეთოსო. ამის შემდეგ ზეწოლა შეწყდა. მე კი ამაზე სულ ვხუმრობ - ასე მოხვდა ჩაკრულო კოსმოსში და "პადმასკოვნიე ვეჩერა" - მოსკოვში... როგორც გაირკვა, "ჩაკრულოს" იმ ვერსიას "ერისიონის," იმჟამინდელი სიმღერისა და ცეკვის აკადემიური ანსამბლი ასრულებდა, სოლისტები ილია ზაქაიძე და როსტომ საგინაშვილი იყვნენ. სიმღერა ანსამბლის ხელმძღვანელის, ანზორ კავსაძის ვერსია გახლდათ.

- ასე რომ, NASA-ში მაინც ქართულმა თემამ შეგიყვანათ. ალექსანდრე ქართველიშვილით დაიწყეთ, რაც შემდეგ "ჩაკრულოთი" გაგრძელდა...

- კი არ შემიყვანა და უბრალოდ, შემახედა, დღეს თამამად ვამბობ, რომ მათი ოჯახის წევრი ვარ. მთავარი ინჟინრები, რომლებიც გადაწყვეტილებებს იღებენ, ხომალდებს ქმნიან, ვიმეორებ, ჩემი მეგობრები არიან... ამხელა ლეგენდებს შეუძლიათ, მარტივად გვერდით დაგისვან და თანასწორივით გესაუბრონ. მათ შორისაა ლეგენდარული ბაზ ოლდრინი, მეორე ადამიანი, რომელმაც მთვარეზე ფეხი დადგა. ამაშია მათი სიდიდეც.

- რამაზ, რა განთლება გაქვთ?

- დავამთავრე თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის აღმოსავლეთმცოდნეობის ფაკულტეტი, არაბული ენის განხრით, ასევე აშშ-ის ქალაქ სიეტლში ხელოვნების ინსტიტუტში ტელეპროდიუსინგის და ტელერეჟისურის განხრით ვსწავლობდი. ჩემი ამერიკაში სწავლისა და ცხოვრების პერიოდი 8 წელს ითვლის. იქ, როგორც გითხარით, ვიკვლევდი გამოჩენილი ქართველ-ამერიკელი ავიაკონსტრუქტორის, ალექსანდრე ქართველიშვილის ცხოვრებასა და მოღვაწეობას.

2008 წლის ბოლოს კი საქართველოში დავბრუნდი და ქართველი ავიატორის შესახებ ბევრი უნიკალური ფოტომასალა და დოკუმენტი ჩამოვიტანე.

ბავშვობიდან ყოველთვის მაინტერსებდა მეცნიერება, ვამბობდი კიდეც, რომ NASA-ში უნდა წავიდე-მეთქი. ეს მაშინ ყველასთვის დაუჯერებელი იყო, რადგან კომუნისტების პერიოდი გახლდათ და ჩემს ამ ნათქვამზე ეღიმებოდათ... ყოველთვის მიმაჩნდა, რომ ქვეყანას, რომელსაც მეცნიერება არ აქვს, არც მომავალი აქვს.

2015 წელს კი ჩემს ბიძაშვილთან, ია შალამბერიძესთან ერთად, რომელიც ჩემი თანამოაზრეა, ფონდი "ნოვა" დავაფუძნეთ. ამის მერე ვცდილობთ, საქართველოში მეცნიერებას პოპულარიზაცია გავუწიოთ.

- ესე იგი, NASA-ს მეცნიერებთან, ინჟინრებთან მეგობრობას კვლავაც აგრძელებთ...

- ერთ-ერთი მთავარი ინჟინერი, რობ მენინგი, ჩემი უახლოესი მეგობარია. 2017 წელს ორი ლეგენდარული ხომალდის - "ვოიაჯერ 1-ისა" და "ვოიაჯერ 2-ის" კოსმოსში გაგზავნის 40 წლის იუბილე აქაც აღვნიშნეთ. სწორედ, "ვოიაჯერებზეა" "ოქროს დისკი," რომელზეც "ჩაკრულოა" ჩაწერილი. იმ ღონისძიებაზე NASA-ს ამ პროექტის ხელმძღვანელი, 85 წლის ჯონ კასანი, ცოცხალი ლეგენდა და რობ მენინგი ჩამოვიყვანე. გრანდიოზული ღონისძიება გვქონდა. NASA-ში ისიც აღნიშნეს, რომ საქართველომ ამ ისტორიული მოვლენის აღნიშვნაში გვაჯობაო... გაისად, 45 წლისთავისთვის, მინდა, ეს პროექტი უფრო გავაფართოო.

- როგორც მითხარით, NASA-ში მოხვედრაზე ბავშვობაში ოცნებობდით. ამაზე ბავშვები დღესაც ოცნებობენ. თქვენ აგიხდათ ოცნება - NASA-მ კარი ფართოდ გაგიღოთ... როგორ შეძელით ეს?

- ალბათ, ყველაფერი მაინც ადამიანის მიზანზეა დამოკიდებული. NASA-ში წასვლა მინდოდა, რადგან ის კაცობრიობის შესაძლებლობების ლიმიტია. იქ ხდება ის, რაც ჩვენთვის წარმოუდგენელია. ვიღაცისთვის კინომსახიობია ლეგენდა, ჩემთვის - ეს სახელები და გვარები. მათ ჩემში გულწრფელი სურვილი დაინახეს, რომ მე ამ ყველაფრის გაგება, მეტის შეცნობა და შემდეგ საქართველოში ჩამოტანა მინდოდა და ისინი ამაში არა მხოლოდ დამეხმარნენ, ჩემთან მეგობრობაც ისურვეს. სულ მეუბნებიან, შენი სულისკვეთება, ჩვენთვის ინსპირაციააო.

რობ მენინგითან, ადამიანთან, რომელსაც ყველა მარსმავალის დაჯდომა პირდაპირ ეთერში მიჰყავს, იმდენად კარგი ურთიერთობა მაქვს, რომ ლოს-ანჯელესში რომ ჩავიდე და სასტუმროში გავჩერდე, არ მაპატიებს. მასთან სახლში უნდა ვიყო. ოჯახებით ვახლობლობთ. არ არსებობს დაბადების დღე, ჩემი მშობლებისაც კი, იქიდან ვიდეომიმართვა არ გამოგზავნოს. მისი ტყუპისცალი პროფესიონალი მუსიკოსია, თავადაც უყვარს მუსიკა. ერთხელ შვეიცარიაში მე, მამაჩემი და რობი ერთად ვიყავით. იქ "ჩაკრულოს" ბანი ვასწავლეთ და ავამღერეთ...

- მოკლედ, თქვენი ეს გულწრფელი დამოკიდებულება იმ ფაზაში გადაიტანეთ, რომ დღეს უკვე ცდილობთ, სხვა ბავშვების ოცნების ასრულებისთვის გამოიყენოთ...

- ასეა, მინდა, დავეხმარო... მაქვს ლექციების სერია - "ავიაციიდან პოლიფონიამდე და კოსმოსამდე", სადაც ვყვები, როგორ აღმოვაჩინე ამერიკაში ალექანდრე ქართველიშვილი, როგორ ვეძებდი მის უნიკალურ დოკუმენტებს, როგორ მიმიყვანა ამ ძებნამ NASA-ში და მერე იქ ჩემი თავგადასავლები. ეს მოსწავლეებზე დიდ შთაბეჭდილებას ახდენს. მიხარია, რომ დღეს ბევრი ბავშვია ამ დარგით დაინტერესებული და ამის საუკეთესო მაგალითია, რაც რამდენიმე ხნის წინ მოხდა - ქართველმა ახალგაზრდა ინჟინრებმა სანდრო ტატიშვილმა და თორნიკე ჭაბუკიანმა მარსმავალის სრულყოფილი მოდელი შექმნეს, რაც მარსზე მარსმავლის დაშვების დღეს მიეძღვნა.

- მართლაც, როგორ შეძლეს ეს?

- იმის გამო, რომ მარსმავალი 18 თებერვალს მარსზე უნდა დამჯდარიყო, მქონდა იდეა, ამისთვის რაღაც ღონისძიება მიმეძღვნა. არადა, რომ არა პანდემია, NASA-ში უნდა ვყოფილიყავი, მაგრამ რადგან ასე არ მოხდა, საქართველოს უნივერსიტეტში რექტორს, კონსტანტინე თოფურიას შევხვდი, ვისაუბრეთ და რაიმე ღონისძიება ხომ არ მოგვეწყო-მეთქი? ბავშვებმა - არც მეტი, არც ნაკლები, მარსმავალს გავაკეთებთო. უნივერსიტეტისა და რექტორის ფასდაუდებელი წვლილი ის არის, რომ სწორად დაინახა ბავშვების პოტენციალი, ფინანსურად გაუმართა ხელი, მაგრამ მხოლოდ ფინანსები ხომ არ არის? UG Limes -ის რობოტიკის აკადემია საქართვლოს უნივერსისტეტის შვილობილი კომპანიაა, სადაც მეოთხე-მეხუთე კლასის ბავშვებს რობოტების შექმნას ასწავლიან. მოკლედ, შეიმუშავეს პროექტი და გააკეთეს სამგანზომილებიანი მოდელი. როდესაც მათი მარსმავალი ვნახე, რომელიც იმავე ზომისაა, რაც მარსზე დაეშვა, ვერ ვიჯერებდი... თან 5 დღეში გააკეთეს.

- ეს NASA-ში ხომ შეატყობინეთ?

- რა თქმა უნდა. როდესაც მარსმავალი მარსზე ჯდებოდა და იმ ტრანსლაციის ერთ-ერთი წამყვანი ჩემი მეგობარი რობ მენინგი იყო, სწორედ, იმ დროს გავუგზავნე ჩვენი მარსმავლის ფოტოები. რომ ნახა, გაკვირვებულმა ხუმრობით მომწერა:

"რა ხდება, გამაგებინეთ? როგორც ჩანს, ავცდით მარსს და საქართველოში დავჯექით?". შემდეგ სამმა ლეგენდარულმა ინჟინერმა - რობ მენინგმა, ადამ სტელზნერმა და სვატი მოჰანიმ, არ დაიზარეს და ვიდეომიმართვა გამოგვიგზავნეს, რომ ჩვენს ღონისძიებაზე ბავშვებისთვის მეჩვენებინა. ეს კიდევ ერთი მაგალითია იმის, რომ მხოლოდ "ჩაკრულოს" კი არ ვქმნით, რაც მსოფლიო ისტორიაში უდიდესი კულტურული მიღწევაა, მარსმავლის შექმნაც შეგვიძლია. ეს ადასტურებს იმას, რომ საქართველოს აქვს პოტენციალი მეცნიერებაში და ინჟინერიაში სერიოზული ყურადღება მიიქციოს.

საქართველოში ბევრი ახალგაზრდაა იმ ბავშვების მსგავსი, რომლებმაც მარსმავალი დაამზადეს, ისინი საქართველოს ლამაზ მომავალს ქმნიან. ამ ხალხზე დგას ქვეყნის მომავალი და არა ქართველ პოლიტიკოსებზე. ბავშვებს საინტერესო ამბები სჭირდებათ იმისთვის, რომ მეტად განვითარდნენ.

- რა მოლოდინი გაქვთ, რას ამბობენ თქვენი მეგობრები NASA-ში - რას იზამს მარსზე დაშვებული მარსმავალი?

- კრატერში იმიტომ დასვეს, რომ მდინარის ნაკვალევი ჩანს, რაც იმას ნიშნავს, რომ იქ მრავალი მილიონი წლის წინ მდინარე იყო, რომელიც იმ კრატერში მიედინებოდა. როგორც მოგეხსენებათ, სადაც წყალია, იქ ყველაზე რეალურია სიცოცხლის არსებობა, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ იქ ვიღაც გაირბენს და გამოირბენს. აქ მიკროსკოპულ დონის სიცოცხლეზეა ლაპარაკი. ახალ მარსმავალს ბორტზე რამდენიმე ლაბორატორია აქვს, მას შეუძლია, გაბურღოს მიწა, მისი ანალიზი გააკეთოს და ამ ანალიზის შედეგები დედამიწაზე გამოგზავნოს. დიდი იმედი მაქვს, რომ იქ მიკრობების დონეზე სიცოცხლე ნამდვილად აღმოჩნდება - ეს არის მთავარი. ამიტომ ახლა იწყება დიდი თავგადასავლები.