"ბავშვთან ურთიერთობისას, დასჯა მთლიანად უნდა ამოვიღოთ" - რა შეცდომებს უშვებენ ქართველი მშობლები შვილების აღზრდისას

ბავშვის აზრის გაუთვალისწინებლობა, არჩევანის შეზღუდვა, მისი საჭიროებების დაუკმაყოფილებლობა, პროტესტის მიუღებლობა, გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა - ეს ყველაფერი ბავშვის უფლებების დარღვევაა, რაც ხშირად მასზე განხორციელებული ძალადობით სრულდება. მოქმედი კანონმდებლობით, ნებისმიერი სახის ძალადობა დასჯადია, თუმცა საქართველოში არსებული პრაქტიკა კანონისგან მნიშვნელოვნად განსხვავდება.

ბავშვთა უფლებების დარღვევებზე, მათზე ძალადობის შემთხვევებსა და კონტროლის ფორმებზე არასამთავრობო ორგანიზაციის - "პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის" ხელმძღვანელს ანა არგანაშვილს ვესაუბრეთ.

- რა შეცდომებს უშვებენ მშობლები ბავშვის აღზრდის დროს?

მთავარი შეცდომა ისაა, რომ აღზრდის დროს ბავშვებს არ ეპყრობიან, როგორც ადამიანის უფლებების მქონე სუბიექტს. არ აღიარებენ ბავშვის ყველა იმ უფლებას, რაც მას გააჩნია. უფროსი ადამიანის შემთხვევაში ჩვენ არ გვაქვს მოლოდინი, რომ ყველაფერი, რასაც ვურჩევთ ან ვეტყვით, გააკეთოს. ბავშვზე ყველა აპრიორი ფიქრობს, რომ მას საკუთარი აზრი არ გააჩნია და რასაც ეტყვიან, ის უნდა გააკეთოს. ფიქრობენ, რომ უფროსმა უნდა მიიღოს მის ნაცვლად გადაწყვეტილება. ამას უფროსები ამართლებენ ხოლმე იმით, რომ ბავშვმა არ იცის, რა არის მისთვის უკეთესი. სწორედ ეს პროცესი მთავრდება ხოლმე საბოლოოდ ძალადობით.

ბავშვს ვერ ეცოდინება რა არის მისთვის უკეთესი, თუ მას არ მივაწოდეთ ინფორმაცია იმ საფრთხეებისა და წესების შესახებ, რაც არსებობს. თუ ბავშვი რაიმე წესს არღვევს, ესეც ჩვენი უფროსების გამოა, ვინაიდან მას არ ვასწავლეთ წესების აღიარება და დაცვა. ბავშვთა უფლებების შესახებ საუბრისას, ხშირად მშობლები ფიქრობენ, რომ ბავშვთა უფლებების დაცვა, ბავშვის საკუთარი თავის იმედად დატოვებას გულისხმობს და ამბობენ, რომ მე მაშინ აღარ ჩავერევი და ნახე, რა დაემართება. ესეც არ არის სწორი მიდგომა. პასუხისმგებლობა ბავშვის კეთილდღეობაზე რა თქმა უნდა უფროსს ეკისრება. თუმცა, ეს კეთილდღეობა უნდა შევუქმნათ ისე, რომ ბავშვს ღირსება არ შევულახოთ და უფლებები არ დავურღვიოთ, სხვადასხვა უფლებები.

- დასჯის რომელი ფორმა ითვლება ძალადობად?

- ბავშვთან ურთიერთობიდან დასჯა მთლიანად უნდა ამოვიღოთ. თანამედროვე მიდგომების მიხედვით, ბავშვთან ურთიერთობა უნდა იყოს დაფუძნებული პოზიტიურ მშობლობაზე. დასჯა ყველა ვარიანტში არის ნეგატიური. ხშირად მცირე ზომის ძალადობას, მაგალითად, წამორტყმას, კუთხეში დაყენებას, დაცინვას, ზედმეტსახელის დარქმევას, ძალადობად არ მიიჩნევენ. რეალურად, ყველაფერი, რაც მის ღირსებას შელახავს მიუღებელია. არ არსებობს მისაღები ძალადობა.

სანაცვლოდ არსებობს სხვა უამრავი პოზიტიური განმამტკიცებელი, რითაც შეგვიძლია განვამტკიცოთ ბავშვის პოზიტიური ქცევა ისე, რომ არასასურველი ქცევა ჩაქრეს. მნიშვნელოვანია, რომ ამ არასასურველი ქცევის საწყისებსაც დავაკვირდეთ. მაგალითად, ხშირად კომპიუტერთან ჯდომის აკრძალვით ხდება დასჯა. მოდით, დავუბრუნდეთ მთავარ მიზეზებს, რატომ სხედან ბავშვები დიდი ხნით კომპიუტერთან. კომპიუტერი მას მისცეს იმ თავისუფალი დროის შესავსებად, რა დროსაც მშობლები ვერ ვიცლით ბავშვებისთვის. ანუ პრობლემა იმაში კი არ არის, რომ ბავშვი თავისუფალ დროს კომპიუტერით ავსებს, არამედ იმაშია, რომ ჩვენ ვერ გამოვყავით ბავშვებისთვის სათანადო დრო, რომ მას ეკრანის ყურების სურვილი აღარ ჰქონდეს. გამოდის, რომ ჩვენი შეცდომის გამო ისჯება ბავშვი.

ხშირად მშობლები ვერ ხვდებიან, რომ საკუთარი ქმედებით ბავშვის უფლებებს არღვევენ. ამ მხრივ განსაკუთრებით რთულად ინტერნეტსივრცეშია საქმე, როდესაც მშობლები ინტერნეტში ათავსებენ ბავშვის პერსონალურ ინფორმაციას ან პირადი ცხოვრების ამსახველ ფოტოებს. ბავშვების წვდომაც უკონტროლოა ინტერნეტზე, რაც ხშირად ძალადობით მთავრდება. სოციალურ ქსელებზე ვრცელდება ხოლმე მასალა, სადაც ერთი ბავშვი მეორეზე ძალადობს. იგივე ხდება მშობლების შემთვევაშიც და მათ არ იციან, რომ ეს ძალადობაა. იყო შემთხვევები, როცა ინტერნეტში გავრცელდა ვიდეო, სადაც მცირეწლოვანს სიგარეტს აწევინებდნენ. ეს ძალიან სერიოზული დარღვევაა.

- რას ნიშნავს პოზიტიური მშობლობა, რაზეც, თქვენი განმარტებით, ბავშვთან ურთიერთობა უნდა იყოს დაფუძნებული?

- პოზიტიური მშობლობა ნიშნავს მოლაპარაკებების წარმოებას, ერთად გადაწყვეტას. ეს არის ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის 2006 წლის რეზოლუციით დამტკიცებული მიდგომა. სახელმწიფოს ვალდებულებაა მშობლებს შეუქმნან ისეთი პირობები, რომელიც მათ საშუალებას მისცემთ განახორციელონ პოზიტიური მშობლობა, კერძოდ იყვნენ დასაქმებულები, შეეძლოთ ბავშვებთან დროის გატარება და განვითარებისათვის აუცილებელი პირობების შექმნა ამავე დროს, სახელმწიფომ უნდა შექმნას ისეთი საგანმანათლებლო კურსები, სადაც ხალხს ასწავლიან პოზიტიური მშობლობის განხორციელების მეთოდებს.

მშობლობა მხოლოდ კვებითი და სამოსით უზრუნველყოფა არ არის. მშობლობა არის ძალიან დიდი პასუხისმგებლობა, რაც ბავშვის ღირსების პატივისცემაზე უნდა იყოს დაფუძნებული. ხოლო მშობელს უნდა ეხმარებოდეს სახელმწიფო ამ პასუხისმგებლობისათვის თავის გართმევაში.

- ბავშვებზე ძალადობის კუთხით საქართველოში რა მდგომარეობაა?

- ბავშვთა მიმართ ძალადობა საქართველოში ძალიან ხშირი და გავრცელებულია. გარკვეული პროგრესი გვაქვს იმ კუთხით, რომ საზოგადოებამ მეტ-ნაკლებად აღიარა, რომ ბავშვთა მიმართ ფიზიკური ძალადობა მიუღებელია. თუმცა კვლავ არსებობს შეხედულება, რომ მცირე ზომის ძალადობა მიღებულია. აქამდე თუ ამბობდნენ, რომ ”ჩემი შვილია და რასაც მინდა, იმას ვუზამ”, ახლა მხოლოდ იმ ტიპის ძალადობას მიიჩნევენ მისაღებად, რაც აშკარა ფიზიკურ ზიანს არ იწვევს. თუმცა ესეც არასწორი შეხედულებაა, ჩვენ რეალურად არ ვიცით, როგორია თუნდაც ე.წ. მცირე ძალადობის გავლენა ბავშვის ღირსებასა და მის პიროვნებაზე. საზოგადოებას უნდა მივაწოდოთ შემდეგი გზავნილი, არ არსებობს მისაღები ინტენსივობის თუ ფორმის ძალადობა.

ბავშვზე ძალადობის დროს სახელმწიფო რეაგირებაც არ არის ადეკვატური. ბავშვზე ძალადობა დასჯადი ქმედება უნდა იყოს. სახელმწიფო უწყებებმა არ უნდა მოახდინონ ძალადობის იგნორირება, მხოლოდ იმიტომ, რომ ის ბავშვის მიმართ განხორციელდა. მაგალითად, ზრდასრულისთვის რომ წამოერტყათ ან კუთხეში დაეყენებინათ, მოითმენდა? რა თქმა უნდა, არა, პატრულს გამოიძახებდა. მაშინ ბავშვის დროს რატომ არ ვიძახებთ? ბავშვის შემთხვევაში უფრო მცირე ქმედებაზე უნდა გვქონდეს რეაქცია.

განსაკუთრებით მძიმე სიტუაციაა ბავშვთა სექსუალური ძალადობის მიმართულებაში. არ გვყავს სპეციალისტები, რომლებიც ამ საკითხს სრულფასოვნად გამოიკვლევენ. მძიმე სიტუაციაა იმ მხრივაც, რომ ბავშვი ძალადობის შემდეგ რეაბილიტაციას ვერ გადის. მაგალითად, ბავშვთა ზრუნვის სისტემას თბილისში ერთი ფსიქოლოგი ჰყავს.

გვაქვს საკანონმდებლო ხარვეზიც. თუ ბავშვის კანონიერმა წრამომადგენელმა არ განაცხადა თანხმობა, მას საადვოკატო მომსახურებას ვერ ვუწევთ. ცოტა ხნის წინ სტამბოლის კონვენცია შევიდა ძალაში და საქართველოში ახალი სტანდარტი დაამკვიდრა. აქამდე თუ ძალადობა უშუალოდ ბავშვზე არ ხორციელდებოდა, ის მსხვერპლად არ ითვლებოდა. უკვე გვქონდა პირველი სასამართლო პროცესი, როცა ძალადობის მოწმე ბავშვი მსხვერპლად ცნეს. მას უშუალოდ არ შეხებია ძალადობა, მაგრამ ესწრებოდა მოძალადე როგორ ძალადობდა დედაზე. ეს ძალიან სერიოზული ცვლილებაა.

- სოციალური მუშაკის ინსტიტუტი რამდენად გამართულად მუშაობს?

- ბავშვზე ძალადობის პრევენციაში და რეაგირებაზე ძალიან დიდი როლი აქვს სოციალურ მუშაკს, თუმცა დღეს საქართველოში სოციალური მუშაკის ინსტიტუტი ძალიან ცუდ მდგომარეობაშია. 2005 წლის მერე მათი რაოდენობა ფაქტობრივად არ გაზრდილა. მათ ხელთ არსებული რესურსებიც შეზღუდულია. აღნიშნული პირდაპირ მთავრობის პასუხისმგებლობაა. მთავრობა ამბობს, რომ ბავშვის მიმართ ძალადობას ებრძვის, მაგრამ, მეორე მხრივ, იმ ინსტიტუციას არ ავითარებს, ვინც რეალურად უნდა აღასრულოს კანონი.