რა უნდა ვიცოდეთ მირონმდინარე ხატებზე, რა ძალა აქვს ნაკურთხ ხატს და რამდენად აუცილებელია ხატების საკუთარ სახელზე კურთხევა?
წმინდა ხატებთან დაკავშირებით ჩვენთვის საინტერესო საკითხებს, ქვემო ბეთლემის ტაძრის დეკანოზი, ალექსანდრე ბოლქვაძე განგვიმარტავს.
- ლოცვისას, თითოეული ხატის ტროპარს წარმოვთქვამთ ან უბრალოდ, ჩვენივე სიტყვებით მივმართავთ; ვკითხულობთ სპეციალურად ამა თუ იმ ხატისთვის შექმნილ ლოცვებს და დაუჯდომლებს, მაგრამ ზოგჯერ ადამიანს წინ იმდენად ბევრი ხატი აქვს, რომ ამის გაკეთება შეუძლებელია. როგორ უნდა მოვიქცეთ ასეთ შემთხვევაში?
- ეკლესიაში ანალოღიაზე ყოველთვის დასვენებულია აღდგომის ხატი, ხოლო თუ რომელიმე დიდი საეკლესიო დღესასწაულია - ბზობა, ხარება შობა და სხვა, - აღდგომის ხატი ამ საეკლესიო დღესასწაულის ამსახველი ხატით იცვლება. თუ რომელიმე წმინდანის ან წმინდა მოვლენის ხსენებაა, აღდგომის ხატის გვერდით იმ ხატს დააბრძანებენ, რომელზე ასახული წმინდანის ან წმინდა მოვლენის ხსენების დღეცაა იმ დღეს. ასევე შეიძლება, გამოვყოთ სალოცავ კუთხეში ცალკე ადგილი, სადაც აღდგომის ხატს დავაბრძანებთ, მის გვერდით კი ის ხატი გამოვაბრძანოთ, რომელზე გამოსახული წმინდანის ან წმინდა მოვლენის მოხსენიებაცაა იმ დღეს (თუკი, რა თქმა უნდა, ასეთი ხატი გვაქვს) და ლოცვით მივმართოთ, მაგრამ არიან ისეთი წმინდანები, რომლებსაც ხშირად მივმართავთ შემწეობისთვის, მაგალითად: წმ. გიორგის, წმ. ნინოს, წმ. ბარბარეს, წმ. ნიკოლოზს და ა.შ. ამიტომ უნდა ვეცადოთ, რომ ამ წინდანთა ხატებს ყოველდღიურად ვცეთ თაყვანი, რაც მცირე მეტანიით და პირჯვრის გამოსახვითაც შეიძლება გამოვხატოთ. რაც შეეხება ამა თუ იმ ხატისთვის შექმნილი ლოცვებისა და დაუჯდომლების კითხვას, სულიერ მოძღვართან შეთანხმებითა და მისი მითითებების გათვალისწინებით უნდა ვიკითხოთ.
- შეიძლება თუ არა, შინ ხატების წინ ვაკმიოთ საკმეველი?
- ხატების წინ, საკმეველი შეიძლება შინ ყოველდღიურად ვაკმიოთ. საკმეველს ვუნთებთ ღმერთს კეთილსურნელებისთვის, რათა გარდამოგვივლინოს სულიწმიდის მადლი, ამასთანავე საკმეველს ვანთებთ იმისთვისაც, რომ განვდევნოთ ეშმაკი, რადგან საკმევლის სუნი მისთვის მომაკვდინებელია.
- როგორ იკურთხება ხატები და რა ძალა აქვს ნაკურთხ ხატს?
- სხვადასხვა ქვეყანაში ხატების კურთხევის სხვადასხვა წესი არსებობს. მაგალითად, იერუსალიმში ხატები ღვთისმსახურის მიერ არ იკურთხება, რადგან იერუსალიმი წმინდა მიწაა და იქ ხატები თვით უფლის მიერ იკურთხება. საბერძნეთში, ათონის მთაზე და სხვა წმინდა ადგილებში, ხატს, შექმნის შემდეგ, ორმოცი დღით საკურთხეველში დაასვენებენ და შემდეგ, ხატი ნაკურთხად ითვლება. რაც შეეხება საქართველოს, ხატების კურთხევა ხდება ღვთისმსახურის მიერ, რომელიც სპეციალური ხატთა კურთხევის ლოცვის წარმოთქმითა და ნაკურთხი წყლის სხურებით აკურთხებს ხატებს. კურთხევით ხატი ღვთიური მადლის მატარებელი ხდება.
- რამდენად აუცილებელია ხატების საკუთარ სახელზე კურთხევა?
- ხატების საკუთარ სახელზე კურთხევა აუცილებლობას არ წარმოადგენს, მაგრამ თუკი ადამიანს ხატის საკუთარ სახელზე კურთხევის სურვილი აქვს, შეიძლება აკურთხებინოს, თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ამ ხატის წინაშე სხვას არ შეუძლია ლოცვა. ადამიანს არ ეკრძალება აგრეთვე, თავის სახელზე ნაკურთხი ხატის გაჩუქება.
- ეკლესიური სწავლებით, ხატი, რომლის წინაშეც ვლოცულობთ, მართლმადიდებლური კანონიკის ზუსტი დაცვით უნდა იყოს შესრულებული, რადგან სხვა შემთხვვაში, მას ლოცვითი ღირებულება არ გააჩნია. როგორ შემუშავდა მართლმადიდებლური კანონიკა და რამდენად შესაძლებელია, რომ ადამიანმა გაარკვიოს არის თუ არა ხატი მართლმადიდებლური კანონიკის ზუსტი დაცვით შესრულებული?
- მართლმადიდებლური ხატის კანონიკა საუკუნეების მანძილზე, წმინდა წერილზე, საეკლესიო გადმოცემებსა და წმინდა მამათა სწავლებებზე დაყრდნობით შემუშავდა. მართლმადიდებლური ხატი, პირველ რიგში თავისუფლდება ყოველგვარი მიწიერისგან; წინა პლანზე სულიერებაა წამოწეული. რაც შეეხება სხვა კანონიკურ ნიშნებს, ღვთისმშობლის ხატი შეიძლება, შემდეგი ნიშნებით გავარჩიოთ: ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელს ხელზე საღმრთო ყრმა ჰყავს გამოსახული, იგი იშვიათად, მარტოც გამოისახება. გარდა ამისა, ღვთისმშობელს გამოსახული აქვს სამი ვარსკვლავი შუბლსა და მხრებზე, რაც იმას ნიშნავს, რომ ღვთისმშობელი იყო ქალწული - შობამდე, შობის დროს და შობის შემდეგ. დამახასიათებელი ნიშნები აქვს აგრეთვე წმინდანთა ხატებსაც. მოციქულებსა და ღმერთის სიტყვის მქადაგებლებს სახარება ან ქარტია უპყრია ხელთ, მოწამეებს - ჯვარი, მკურნალებს - წამლის ყუთი და ა.შ. საერთოდ, ხატს აქვს უამრავი დეტალი და ყველა დეტალს თავისი სიმბოლური მნიშვნელობა აქვს და ყველა დეტალზე საუბარი შეუძლებელია. თუ რომელიმე ხატი ჩვენში ეჭვს გამოიწვევს, იმის გასარკვევად, არის თუ არა ის მართლმადიდებლური კანონიკის ზუსტი დაცვით შესრულებული, უმჯობესია, კანონიკის მცოდნე ადამიანს შევამოწმებინოთ.
- აქედან გამომდინარე, ცხადია, ადამიანს ხატების დამოუკიდებლად შექმნის უფლება არა აქვს - ხატის დახატვა იქნება ეს, დაქარგვა თუ სხვა...
- ბუნებრივია, ადამიანმა ხატი დამოუკიდებლად არ უნდა შექმნას. უძველესი დროიდან ხატები იქმნება ხატმწერთა მიერ. ხატის შექმნამდე ხატმწერი ბევრს ლოცულობდა და მარხულობდა. ეს წესი შენარჩუნებულია დღესაც, როდესაც ხატი იქმნება, მოძღვარი ხატმწერს აძლევს ლოცვით კანონს, უნიშნავს მარხვას და სხვა, მაგრამ დღესდღეობით, ხატმწერი ძალიან ცოტაა და ყველა მორწმუნისათვის ხატმწერი ხატს ვერ შექმნის, ამიტომ დაშვებულია ლითოგრაფიული გამოსახულებანი - რეპროდუქციები.
- რა უნდა ვიცოდეთ მირონმდინარ ხატებთან დაკავშირებით?
- დღეს ამ საკითხმა არასწორი მიმართულება მიიღო. ზოგჯერ ადამიანი შეიძენს ხატს, დააბრძანებს შინ და ელოდება როდის დაიწყებს იქიდან მირონი დენას. ეკლესიური სწვალებით, არ უნდა მივაქციოთ ყურადღება იმას, იცვლის თუ არა სახეს ხატი. ხდება თუ არა რაიმე გამოცხადება ხატის წინ ლოცვის დროს და ა.შ. ეს ხატების მიმართ არასწორი მიდგომაა. თუკი რაიმე განსაკუთრებული მოხდება, ღვთის განგებით ეს აუცილებლად გაცხადდება. ჩვენი მოვალეობაა, დავდგეთ ხატის წინ, ვილოცოთ, ვეამბოროთ და შემწეობა ვთხოვოთ.
- როგორ მოვეპყროთ დაზიანებულ ხატებს?
- დაზიანებული ხატები შეიძლება მივიტანოთ და ტაძრის ღუმელში დავწვათ, ასევე შეიძლება დაზიანებული ხატები შინაც დაიწვას და სუფთა ადგილას დაიმარხოს. თუ ადამიანს სურვილი და შესაძლებლობა აქვს, დაზიანებული ხატი შეუძლია ხელახლა დაახატვინოს, აკურთხებინოს და სალოცავ კუთხეში დააბრძანოს.
- ზოგჯერ ადამიანი რელიგიურ და საერო ჟურნალ-გაზეთებში მოთავსებულ ხატებს, გაუცნობიერებლად თუ უყურადღებობის გამო ვერ მიაგებს სათანადო პატივს, ხშირად რელიგიურ გაზეთებს ან საერო ჟურნალ-გაზეთების იმ გვერდს, სადაც ხატია გამოსახული, ყოფითი საჭიროებისთვის იყენებენ. სჩადის თუ არა ცოდვას ადამიანი ასეთ შემთხვევაში?
- ბუნებრივია, სიწმინდეებისადმი უყურადღებობა ადამიანს ცოდვად ეთვლება, ამიტომ თუ ადამიანი რელიგიურ ჟურნალ-გაზეთებსა თუ საერო ჟურნალ-გაზეთებში დაბეჭდილი ხატების მიმართ სათანადო ყურადღების გამოჩენას ვერ მოახერხებს, უმჯობესია, ისინი დაიწვას და სუფთა ადგილას დაიმარხოს.
- რა ასაკიდან უნდა მივაჩვიოთ ბავშვები ხატებთან ურთიერთობას?
- ბავშვი მოინათლება თუ არა, უნდა ვეცადოთ, რომ მივაჩვიოთ ქრისტიანულ ცხოვრებას, ხატებთან ურთიერთობა იქნება ეს თუ სხვა.
შორენა მერკვილაძე
ჟურნალი "გზა"