უარი "ურღვევ ძმობას“: რუსეთის გარდა კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია აღარავის სჭირდება - პუტინს ОДКБ-ც ეშლება?

საბჭოთა კავშირის ნანგრევებზე შექმნილი კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია ამჟამად უნიკალურ ასოციაციას წარმოადგენს. ქვეყანა, რომლის დედაქალაქშიც ხელშეკრულება სამხედრო-პოლიტიკური ბლოკის შექმნის შესახებ დაიდო, აღარ არის მისი წევრი. ექვსი მონაწილე ქვეყნიდან ორი, ფაქტობრივად, ომშია ჩართული სხვა სახელმწიფოებთან, ორი კი ​​მუდმივად ებრძვის ერთმანეთს.

• რა ვიცით ამ ორგანიზაციაზე და აქვს თუ არა მას პერსპექტივები?

უკანასკნელად, კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია 9 ოქტომბერს ახსენეს, როდესაც ყირგიზეთს არ სურდა მის ტერიტორიაზე ამ ორგანიზაციის სამშვიდობო ძალების წვრთნების ჩატარება. სამეთაურო-საშტაბო წვრთნები სახელწოდებით "ურღვევი ძმობა - 2022" ისიკ-კულის რეგიონში 10-14 ოქტომბერს უნდა ჩატარებულიყო, თუმცა მიზეზის დასახელების გარეშე გაუქმდა. როდესაც მეორე დღეს, ამ ამბით ჟურნალისტები დაინტერესდნენ და პუტინის პრესმდივანს კითხვით მიმართეს - იყო თუ არა უთანხმოება რუსეთსა და ყირგიზეთს შორის, დიმიტრი პესკოვის პასუხი იყო მოკლე და კონკრეტული - "არა“.

კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციაში შედიან - რუსეთი, სომხეთი, ბელარუსი, ყაზახეთი, ყირგიზეთი და ტაჯიკეთი, მაგრამ, როგორც ჩანს, ორგანიზაციის სულ უფრო ცოტა წევრს სჯერა მისი ძალების, ცეცხლის შეწყვეტის შესაძლებლობის შესახებ. მაგალითად, სექტემბრის ბოლოს სომხეთმა უარი თქვა ყაზახეთში ორგანიზაციის წვრთნებში მონაწილეობაზე.

• "იარაღი, რომელიც არ ისვრის"

სექტემბრის შუა რიცხვებში, ერევანში გაიმართა მიტინგი სომხეთის კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულებიდან გასვლისა და ახალ მოკავშირეებთან მოლაპარაკებების დაწყების მოთხოვნით. მიზეზი კი, 12-13 სექტემბრის ღამეს, სომხეთის მოთხოვნაზე, აზერბაიჯანთან შეტაკების ზონაში სამხედრო მოსამსახურეების გაგზავნის შესახებ ორგანიზაციის პასიური რეაქცია იყო.

აქციის მონაწილეებს მხარი დაუჭირეს პარლამენტის თავმჯდომარემ, ალენ სიმონიანმა და უშიშროების საბჭოს მდივანმა არმენ გრიგონიანმა. სიმონიანის თქმით, კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია ჰგავს იარაღს, რომელიც არ ისვრის. "ჩვენ ძალიან უკმაყოფილოები ვართ, რადგან არ გაგვიმართლდა ის მოლოდინები, რაც გვქონდა“,- განაცხადა სიმონიანმა სომხეთის საზოგადოებრივი ტელევიზიის ეთერში.

პროტესტი დაემთხვა ერევანში აშშ-ის კონგრესის წარმომადგენელთა პალატის სპიკერის, ნენსი პელოსის ვიზიტს და მეორე დღეს, 19 სექტემბერს, ცნობილი გახდა ნიუ-იორკში აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის, ენტონი ბლინკენის სამმხრივი შეხვედრის შესახებ.

• "რუსეთი აღარ არის გათვალისწინებული განლაგებაში“

პოლიტოლოგი ანატოლი ნესმიანი მიიჩნევს, რომ რუსეთი აპირებს ამიერკავკასია და ცენტრალური აზია დატოვოს, რადგან ის აღარ ხსნის საგარეო პოლიტიკურ ტვირთს, ორ რეგიონში ურთიერთობების ბალანსი კი მნიშვნელოვნად იცვლება. ”ეს ყველაფერი ძალიან მოგვაგონებს სსრკ-ის დაშლამდე არსებულ ვითარებას,- აცხადებს ის, - მაშინაც დაიწყო საბჭოთა გავლენის ზონის დაყოფა და კრემლი იძულებული გახდა ეჩვენებინა, თითქოს არაფერი ხდებოდა“.

• როგორ და რატომ შეიქმნა კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია?

1992 წლის 15 მაისს, საბჭოთა კავშირის დაშლისთანავე, ექვსმა პოსტსაბჭოთა რესპუბლიკამ - სომხეთმა, ყაზახეთმა, ყირგიზეთმა, რუსეთმა, ტაჯიკეთმა და უზბეკეთმა ხელი მოაწერეს კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულებას ტაშკენტში. მომდევნო წელს შეთანხმებას აზერბაიჯანი, საქართველო და ბელარუსი შეუერთდნენ.

სამხედრო-პოლიტიკური ბლოკის ჩამოყალიბება იმ ქვეყნების ტერიტორიაზე, რომლებიც ბოლო დრომდე იყვნენ ერთიანი სახელმწიფო ერთიანი ჯარით, ბუნებრივ მოთხოვნილებას ჰგავდა, რომელიც შექმნილია იმ დეზინტეგრაციის პროცესების კომპენსაციისთვის, რომელიც იმპულსს იღებდა.

• წვრთნები

თავდაპირველად, კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია შეიქმნა, როგორც ნატო-ს შესაძლო ალტერნატივა, მაგრამ არა მისი ანალოგი - მაშინაც უკვე აშკარა იყო მრავალი წინააღმდეგობა, რომელიც საბჭოთა პერიოდში დაგროვდა, ხოლო დაშლის შემდეგ უფრო გამწვავდა.

უპირველეს ყოვლისა, სრულფასოვანი სამხედრო ასოციაციის ჩამოყალიბებას ხელს უშლიდა მისი მონაწილეების მოუგვარებელი ტერიტორიული დავები და ალიანსის უძლიერესი წევრის - რუსეთის სურვილი, გაეფართოებინა თავისი გავლენის სფეროები, მათ შორის სამხედრო საშუალებებით.

ხუთი წლის შემდეგ უზბეკეთმა, საქართველომ და აზერბაიჯანმა დატოვეს ორგანიზაცია, თუმცა უზბეკეთი 2006 წელს დაბრუნდა, მაგრამ 2012 წელს გადაიფიქრა და კვლავ დატოვა. ამ დროისთვის კი მის წევრებად რჩებიან: სომხეთი, ბელარუსი, ყაზახეთი, ყირგიზეთი, რუსეთი და ტაჯიკეთი.

• მოსკოვის "გულუხვობისთვის" უნდა გადაიხადოთ

დამკვირვებლები ხშირად მოიხსენიებენ კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციას, როგორც ამორფულ ორგანიზაციას. მთელი თავისი არსებობის განმავლობაში მან მხოლოდ ერთხელ გამოიყენა სამხედრო კონტინგენტი - 2022 წლის იანვარში მან სამშვიდობოები გაგზავნა ყაზახეთში, სადაც დაიწყო მასობრივი პროტესტი, რომელიც მალევე არეულობაში გადაიზარდა.

”კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციის ჯარები ყაზახეთის ქალაქებში გახდა რუსეთის სრულფასოვანი გავლენისა და კონტროლის სიმბოლური მაჩვენებელი ნურ-სულთანის პოლიტიკურ რეჟიმზე”, - განაცხადა ერიკა მარატმა, ვაშინგტონის უნივერსიტეტის ეროვნული თავდაცვის პროფესორმა.

მეზობელმა ყირგიზეთმა სამჯერ მიმართა ორგანიზაციას დახმარებისთვის - 1999 წელს, ბატკენის მოვლენების დროს, როდესაც ქვეყანაში შეიჭრნენ შეიარაღებული ისლამისტები ავღანეთიდან და ტაჯიკეთიდან; 2010 წელს, როდესაც ოშსა და ბატკენში დაიწყო სისხლიანი ეთნიკური კონფლიქტი ყირგიზებსა და უზბეკებს შორის და 2021 წელს ტაჯიკეთი-ყირგიზეთის საზღვარზე მორიგი, მაგრამ განსაკუთრებით მკაცრი შეიარაღებული კონფლიქტის დროს. დახმარებაზე მოთხოვნა მათ სამივეჯერ უარყვეს.

სჭირდება თუ არა ყირგიზეთს კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია? - ყირგიზი პოლიტიკოსები და საზოგადო მოღვაწეები სულ უფრო ხშირად უსვამენ საკუთარ თავს ამ კითხვას.

ბევრი ექსპერტი აღნიშნავს, რომ ის რუსეთისთვის სამხედრო გავლენის შენარჩუნების იარაღად იქცა და წევრებს შეახსენებს, რომ მოსკოვის "კეთილშობილება“ ამ სიტუაციაში სწორად უნდა შეფასდეს, მაგალითისთვის კი ხშირად მოჰყავთ სიტუაცია ბელარუსში, რომლის ხელმძღვანელი ალექსანდრე ლუკაშენკო, რომელსაც კრემლი დაეხმარა 2020 წელს ხელისუფლებაში დარჩენაში, ვლადიმერ პუტინის ყველა სურვილს ასრულებს.

ლუკაშენკოს გარდა, ორგანიზაციის წევრი ქვეყნების არცერთმა ლიდერმა არ დაუჭირა მხარი რუსეთის შეჭრას უკრაინაში და ეს იწვევს ომის რუსი მხარდამჭერების აღშფოთებას - ისინი ორგანიზაციას უწოდებენ ეკრანს, რომლის ქვეშაც მოკავშირეები "რუსეთის მტრებთან თანამშრომლობენ".

უკრაინაზე თავდასხმის შემდეგ რუსეთის საერთაშორისო რეპუტაცია ისეთია, ორგანიზაციის წევრები თავად გამოთქვამენ რუსეთთან დისტანცირების სურვილს. მაგრამ შეძლებს თუ არა თითოეული მათგანი ახალი მოკავშირის პოვნას, მთავარი კითხვაც სწორედ ამაში მდგომარეობს.

• ავტორი: ეკა დარჩიაშვილი