"ხომ ჩავეცი კომუნისტებს ლახვარი ზურგშიო!" - როგორ დაიწერა საბჭოური ცენზურის "ჩეპედ“ ქცეული ლექსი, რომლის გამოც კოლაუ ნადირაძე "აკრძალულ პოეტად" გამოაცხადეს

"...წიწამურიდან საგურამომდე ეკლიანი და პატარა გზაა./ წიწამურიდან საგურამომდე სიცოცხლის გავლა ნეტავი რაა?/ წიწამურიდან საგურამომდე დიდი მთები და უძირო ცაა“. - კოლაუ ნადირაძე

ქართველი სიმბოლისტების ლიტერატურული გაერთიანება - "ცისფერყანწელთა ორდენი“ 1915 წელს საფრანგეთიდან სამშობლოში დაბრუნებული პაოლო იაშვილის ინიციატივით, ქუთაისში დაიბადა ტიციან ტაბიძესთან, პაოლო იაშვილთან, ვალერიან გაფრინდაშვილთან, კოლაუ ნადირაძესთან, სერგო კლდიაშვილთან, გიორგი ლეონიძესთან და კიდევ რამდენიმე თავისუფალი სულისა და ევროპული აზროვნების ახალგაზრდასთან ერთად. ძველი თაობიდან მათი საძმოს წევრი, იმხანად უკვე ცნობილი მწერალი გრიგოლ რობაქიძე გახლდათ. სამწუხაროდ, კომუნისტებმა მალევე ჩაკლეს "ცისფერყანწელთა“ მისწრაფებები და ფიზიკურადაც გაუსწორდნენ ახალგაზრდებს. თითოეულმა საკუთარი გზა გაიარა "წიწამურიდან საგურამომდე“ და ფიზიკურად მხოლოდ რამდენიმე გადაურჩა რეპრესიებს. ყველაზე ხანგრძლივად მწერლებმა - სერგო კლდიაშვილმა და კოლაუ ნადირაძემ იცოცხლეს და მე-20 საუკუნის ბოლოს, 1986 წელს, 93 წლის ასაკში ჯერ ბატონი სერგო გარდაიცვალა, შემდეგ 1990 წელს - ბატონი კოლაუ და, ფაქტობრივად, "ცისფერყანწელთა“ უკანასკნელი მოჰიკანიც კოლაუ ნადირაძე აღმოჩნდა - ორ საუკუნეში იცხოვრა, ასაკით თითქმის საუკუნეს მიაღწია, რამდენ რევოლუციას, ომსა თუ საპროტესტო გამოსვლას მოესწრო, რამდენი ტკივილი განიცადა და რამდენი ემოცია გადმოსცა თავის ლექსებსა თუ ჩანაწერებში, თარგმანებსა თუ წერილებში... და, ამასთანავე, თავისი ცხოვრებითა და შემოქმედებით რამდენი ადამიანის ბედი განსაზღვრა! ლიტერატურათმცოდნე, კოლაუ ნადირაძის შემოქმედების მკვლევარი - ნინო ჩხიკვიშვილი სწორედ ერთ-ერთი მათგანია, ვისი ცხოვრების გზასაც, ფაქტობრივად, გასდევდა კოლაუ ნადირაძის ბიოგრაფია და შემოქმედება... მითხრა კიდეც, - წარმოიდგინეთ, რომ ამ კაცმა გადაწყვიტა ჩემი ბედი ლიტერატურაშიც და ცხოვრებაშიცო.

კოლაუ ნადირაძემ ჩემს ცხოვრებაშიც შემოიტანა სიახლე - ეს საინტერესო ადამიანი სწორედ მან გამაცნო, ისევე, როგორც ქალბატონმა ნინომ შემახვედრა ჩემთვის უცნობ კოლაუ ნადირაძეს!

სხვადასხვა ასაკში მყოფ კოლაუ ნადირაძის ფოტოებს რომ ვუყურებ, ძალიან სიმპათიური, მომხიბვლელი და იდუმალი ჩანს, მაგრამ, ამავე დროს - ძალიან კუშტიც. – "საშინელი“ ხასიათის იყოო, - სიცილით მეუბნება ქალბატონი ნინო და იხსენებს, ერთხელ როგორ განუცხადა თავის მეუღლეს - შესანიშნავ მსახიობს, აწ განსვენებულ ნოდარ მგალობლიშვილს, - შენ და კოლაუ, ერთნაირები რომ იყავით, იმიტომ მომეწონეო. ქალბატონ ნინოს ჩავეკითხე, მაინც როგორი იყო კოლაუ ნადირაძე, როგორი გაიცანით და მერე და მერე, როგორს ხედავდით - თქვენეულ კოლაუს, არა მხოლოდ პოეტს, არამედ - ადამიანს-მეთქი?

• გარდასული ეპოქის სულის მემატიანე

- ჩემი დისერტაციის დაცვიდან, დაახლოებით, 15 წელი იყო გასული, კოლაუ ნადირაძეზე წიგნი რომ დავწერე - "უკანასკნელი ცისფერყანწელი“ და ამ წიგნს ჩემთვის "გამოთხოვება სიყმაწვილესთან“ დავარქვი - აბა, 19 წლის ვიყავი, კოლაუსთან პირველად რომ მივედი და წიგნი კი 50 წლისამ დავწერე. ასე გამოვეთხოვე სიყმაწვილეს. მასთან პირველი შეხვედრაც შემთხვევით მოხდა - უნივერსიტეტში მწერალთა წრის მდივანი ვიყავი და ერთ-ერთ საღამოზე რეზო მიშველაძემ მითხრა, - რა კარგი იქნებოდა, კოლაუ ნადრაძესთან რომ წასულიყავი და ინტერვიუ გაგეკეთებინა. ახლა მისი კრებული გამოვიდა - "რაც ლექსად ვერ ვთქვი“ და, იქნებ, ამ წიგნზე ესაუბროო. რჩევისთვის დღემდე მადლიერი ვარ ბატონი რეზოსი, ის რომ არა, აბა, მე რას მივიდოდი ბატონ კოლაუსთან? ეგ კი არა, ხეირიანად არც კი ვიცოდი, ვინ იყო კოლაუ ნადირაძე. მისი ერთი ლექსიც არ მქონდა წაკითხული. მერე, შინ როგორ მიმიღო, არ იკითხავთ? ტელეფონზე რომ ვუთხარი, ფილოლოგიის ფაკულტეტის სტუდენტი ვარ და თქვენთან ინტერვიუსთვის მოსვლა მინდა-მეთქი, ისეთი მკაცრი ხმით მკითხა, კომუნისტი ხომ არა ხარო? გავჩუმდი და კინაღამ ყურმილი დავკიდე. ეტყობა, სიჩუმემ გააბრაზა და ისევ გამიმეორა მკაცრად: - რა ვერ გაიგეთ, კომუნისტური პარტიის წევრი ხომ არა ხარო? - არა, ბატონო კოლაუ-მეთქი, - ვუთხარი. აბა, მაშინ მოდიო… ამ კითხვების გამო მასთან ცოტათი დამფრთხალი მივედი. კარი მისმა მეუღლემ, ქალბატონმა ნორამ გამიღო. კოლაუმ მკაცრი ხმით გამოსძახა, ნორა, ვინ არისო? მერე კიდევ ერთხელ "გადაამოწმა“, კომუნისტი ხომ არ ვიყავი. მე ლამის ფეხები მომეკვეთა. ნორამ კარგად იცოდა კოლაუს ხასიათი, შევეცოდე და კოლაუს დაუძახა, რამდენჯერ უნდა აგიხსნათ, რომ ეს ბავშვი არ არის კომუნისტიო. კოლაუ დარწმუნდა, რომ არ ვცრუობდი და მხოლოდ ამის შემდეგ მიმიღო. მის ოთახში ორი კატა შემომეგება. თურმე, კატებზე და, ზოგადად, ცხოველებზე გიჟდებოდა... მოკლედ, რაღა ბევრი გავაგრძელო და, მე და კოლაუ ნადირაძე ძალიან მალე დავმეგობრდით და იმ დღიდან მოყოლებული, ვიდრე მის გარდაცვალებამდე, ალბათ, კვირა არ გავიდოდა, მასთან რომ არ მივსულიყავი.

იცით, ახლა ძალიან ვნანობ, ყმაწვილური დაუდევრობით რომ მოვიქეცი და მისი ნაამბობიდან ბევრი რამ უფრო წვრილად არ ჩავიწერე - ვთქვათ, პაოლო იაშვილის უკანასკნელი ღამე. ბატონი კოლაუ, ხომ, მართლაც ცოცხალი მემატიანე იყო, მეტად პრინციპული და გამორჩეული. იგი ინახავდა იმ გარდასული ეპოქის სულს, რომელმაც ვფიქრობ, დღემდე მოიტანა საქართველო.

ეროვნული მოძრაობა ახალი დაწყებული იყო და 1989 წელს ჩვენი, ქართული, პატარა, სამფეროვანი დროშა რომ ვაჩუქე, ძალიან გაიხარა. შემდეგ მისი მეუღლე - ქალბატონი ნორა მომიყვა: 26 მაისს, დემონსტრანტებმა რომ ჩაიარეს ჩვენს სახლთან, კოლაუ ფანჯარასთან მივიდა, გამოაღო და შენი ნაჩუქარი პატარა დროშა ააფრიალაო!

აი, როგორი იყო კოლაუ, და ახლა თუ არ გამაჩერეთ, შემიძლია დაუსრულებლად ვისაუბრო მასზე...

• "...ლექსი გაჩნდება, როცა ჩემს გულს ცეცხლი ედება..."

- კოლაუ ნადირაძის ცხოვრება და შემოქმედება მჭიდროდ გადაეჯაჭვა ქართული სიმბოლისტური სკოლის არსებობას. პოეტმა შეძლო, საუკუნის დასაწყისისა და დასასრულის ლიტერატურულ პროცესებს შორის უწყვეტი პოეტური ძაფი გაება და სიახლისადმი დაუსრულებელი ლტოლვა ცხოვრების ბოლომდე შეენარჩუნებინა. მან საკუთარ თავში ორი პოეტი გააერთიანა: ერთი - სიმბოლისტი, მეორე კი - ქართული კლასიკური პოეზიის ტრადიციების ჩინებული გამგრძელებელი. ჰო, იყო თუ არა კოლაუ ნადირაძე ისეთი დაფასებული, როგორც უნდა ყოფილიყო? სწორედ ამის შესახებ აკაკი ბაქრაძე ბრძანებდა: - ჩვენ ვალში ვართ ამ შესანიშნავი ლირიკოსის წინაშეო. მაგრამ კრიტიკის ასეთი დუმილი და ლამის სრული იგნორირება, ვფიქრობ, ერთი მხრივ, იმანაც განაპირობა, რომ ქართველები ვართ, საქართველოში ვცხოვრობთ და კოლაუს არ აპატიეს გალაკტიონისადმი ასეთი დამოკიდებულება (კოლაუ გალაკტიონს, როგორც დიდ პოეტს, არ სცნობდა და მიაჩნდა - რომ არა "ცისფერყანწელთა“ სკოლა, გალაკტიონი არ იქნებოდა იმ რანგის, იმ სიღრმის პოეტი, როგორიც იყო და, ზოგადად, კოლაუს ასეთი დამოკიდებულება იყო ერთგვარი გაგრძელება მათი - "ყანწელებისა“ და გალაკტიონის ოდინდელი დაპირისპირებისა!)

აქ შემიძლია, ამ თემაზე უფრო გავშალო საუბარი, მაგრამ ეს უფრო სამომავლოდ, ანდა, არც სამომავლოდ მოვიწადინებ ამაზე წერას, რადგან მგონია... ის, რაც ასე წლის წინათ იყო, ვგულისხმობ პირად დამოკიდებულებას, ახლა ჩვენ, ლიტერატურათმცოდნეებმა რაც უნდა ვჩხრიკოთ, ნიუანსები ამ ურთიერთობისა მაინც აუხსნელი და გაუგებარიც დარჩება. ამ დამოკიდებულებაზე ყველაზე კარგად, რა თქმა უნდა, ბატონმა ვახტანგ ჯავახაძემ დაწერა და ამდენად არც და ვერც ვერაფერს დავამატებ ბატონი ვახტანგის მოსაზრებას მისი დიდებული მონოგრაფიიდან "უცნობი“.

კოლაუ ნადირაძის ჩრდილში ყოფნის მეორე მიზეზი მისივე ასკეტური ბუნება გახლდათ. იგი ისეთი უკომპრომისო იყო, რაღაცით, ხასიათის ბევრი თვისებით, შეიძლება ვაჟა-ფშაველასაც კი შევადაროთ.

და მესამე და უმთავრესი - კოლაუ ნადირაძეს ყოველთვის ჩრდილში უყვარდა დგომა, არც "ყანწელთა“ დროს გამოირჩეოდა რადიკალური გამოსვლებით, თუ იმას არ ჩავთვლით, რომ ძლიერი მუშტი ჰქონდა და ყველა უფრთხოდა მასთან გაპაექრებას, ცდილობდნენ, საქმე დარტყმამდე არ მისულიყო. მახსოვს, ერთხელ მითხრა, - იმ დღეს ტროლეიბუსიდან დავინახე, ვიღაც კაცი ქალს ურტყამდაო და ტრანსპორტიდან ვერ ჩამოვხტი, თორემ იმ კაცს ვუჩვენებდი სეირსო (ამ დროს კოლაუ უკვე 90 წლის იყო). მე მაშინ სიტყვა შევუბრუნე და ვუთხარი, - თქვენ რა იცით, იქნებ, ის ქალი-მეთქი... და არ დამამთავრებინა. გაბრაზდა: როგორ შეიძლება, რაც უნდა იყოს, კაცმა ქალზე აღმართოს ხელიო?! აი, როგორი იყო კოლაუ ნადირაძე და, სხვათა შორის, ისიც ნუ დაგავიწყდებათ, რომ იგი წარმოშობით სვანია. ამაზე იშვიათად ლაპარაკობდა, მაგრამ ერთხელ მომიყვა თავისი გვარის წარმოშობის ამბავი.

• "თოვდა… და თბილისს ებურა თალხი,/ დუმდა სიონი და დუმდა ხალხი!"

- საყოველთაოდაა ცნობილი, რომ კოლაუ ნადირაძეს კომუნისტები ეჯავრებოდა, საშინლად სძულდა. ამაზე ხალხში ზეპირი მოთხრობებიც (ზოგი ნამდვილი, ზოგიც შეთხზული) კი დადიოდა. ახლა ამ ლეგენდებს არ მოვყვები, მაგრამ კვლავ ჩვენს პირველ შეხვედრას გაგახსენებთ: ვიდრე კარგად არ დარწმუნდა, რომ კომუნისტი და, შესაბამისად, "მიგზავნილი“ არ ვიყავი, თავის ოთახში რომ არ მიმიღო. მისი მეუღლე, ქალბატონი ნორა ხშირად ღიმილით მიყვებოდა, სერგო ორჯონიკიძის სურათის დანახვაზე როგორ ტეხდა ნამდვილ დებოშს ფოსტაში, თვეში ერთხელ პენსიის ასაღებად მისული, - როდემდე უნდა გეკიდოთ აქ ამ კაცის სურათი, ჩამოხსენითო! ჰოდა, ერთხელაც ფოსტის "განსწავლულ“ თანამშრომელ ქალბატონს, ცოტა არ იყოს, აგდებით მიუმართავს: ბატონო, ეტყობა, თქვენ ნამდვილად არ იცით, ვინ იყო ეს კაცი და რა წვლილი მიუძღვის ჩვენი ქვეყნის წინაშეო! და... აი, მაშინ კი გაცეცხლებულა "ყანწელი“: მე კი არა, თქვენ არ იცით, ვინ არის ეს კაციო! სწორედაც ორჯონიკიძემ დაგვღუპა და დაგვაქციაო!

და რადგან ორჯონიკიძე (კოლაუსთვის - უხსენებელი) ვახსენე, აქვე უნდა მოვიგონო ლექსი "1921 წლის 25 თებერვალი“. სწორედ ამ ლექსმა აზიდა ფარზე კოლაუ ნადირაძე სიცოცხლის მიმწუხრს კიდევ ერთხელ, როგორც მოქალაქე, როგორც პოეტი და მამულიშვილი. ლექსი გამოქვეყნებამდე გაცილებით ადრე, 1969 წელს დაიწერა. სწორედ ამ ლექსის გამო გამოცხადდა კოლაუ ე.წ. აკრძალულ პოეტად და ჩემი დიალოგიც მხცოვან პოეტთან, უკვე დასაბეჭდად გამზადებული, საუნივერსიტეტო ჟურნალ "პირველი სხივიდან“ ამიტომაც ამოიღეს. მხოლოდ მოგვიანებით მოხერხდა ამ დიალოგის დაბეჭდვა "ლიტერატურულ საქართველოში“, ელიზბარ ჯაველიძის რედაქტორობისას, 1988 წელს, როცა კოლაუს სახელის ხსენებას ჯერ კიდევ ბევრი ერიდებოდა.

ისე კი, უსაზღვროდ იყო გახარებული, როცა ეს ლექსი გაიპარა "პოეტის ათას სტრიქონში“ - ხომ ჩავეცი კომუნისტებს ლახვარი ზურგშიო! - მითხრა და მომიყვა, როგორ დაიბარეს "იქ“, სადაც ჯერ არს და დაჰკითხეს ახალგაზრდა ჩეკისტებმა, - მაინც რად დაწერე "შემოდიოდა სიკვდილი ცელითო“?! რომ მკითხეს, მივუგე, ყოველთვის სიმართლეს ვწერდი და, აბა, რაღა ახლა უნდა დამეწერა სიცრუე-მეთქი?! ასაკმა გადამარჩინა, თორემ ნამდვილად დამიჭერდნენო! - ესეც მითხრა და გაიხსენა, როგორ გაიმართა მაშინდელ მწერალთა კავშირში გამგეობის საგანგებო სხდომა. ისე, ძველი დრო რომ ყოფილიყო, მხცოვან "ცისფერყანწელს“ აუცილებლად გარიცხავდნენ მწერალთა კავშირიდან, ახლა კი უთქვამთ, ამ სხდომას ნუ დაესწრებითო... და არც დასწრებია!

რაც შეეხება ლექსის დაწერის ნამდვილ ისტორიას, პოეტმა მიამბო:

"1969 წლის 25 თებერვალი გათენდა და მე და ჩემი მეგობრები: შალვა დემეტრაძე, ლელი ხოტივარი, შალვა კაშმაძე, ლადო გველესიანი (ახლა არცერთი ცოცხალი აღარაა) ქაშვეთში წავედით, სანთლები დავუნთეთ საქართველოს თავისუფლებისთვის მებრძოლ თავდადებულთა სულებს, მოვინახულეთ გრიგოლ ორბელიანის საფლავი. კაეშანი შემომაწვა გულზე, შინ რომ დავბრუნდი, დავწერე ეს ლექსი და შალვა დემეტრაძეს გადავეცი - შენ ჩემზე გაცილებით ახალგაზრდა ხარ, იქნებ ჩემ შემდეგ მაინც დადგეს ლექსის დაბეჭდვის დრო-მეთქი! არადა, შალვა გარდაიცვალა, მე კი ცოცხალი დავრჩი (არ არის ეს სასწაულიო? - სულ უკვირდა ბატონ კოლაუს!). მისი არქივი ლიტერატურის მუზეუმმა წაიღო, მათ შორის, ჩემი ლექსიც... და, ეტყობა, არ ენება განგებას ამ ლექსის დაკარგვა! - ასე მოხდა ეს ამბავი, ეტყობა, ლექსსაც, ადამიანისა არ იყოს, თავისი ბედი აქვსო!“ - ბრძანა ბატონმა კოლაუმ.

ისე, კი იყო ირონია ბედისა, რომ ლექსი მაინცდამაინც იმ წიგნში დაიბეჭდა, რომელიც დიდი ოქტომბრის რევოლუციის 70 წლისთავს მიეძღვნა (და ამ ლექსის დაბეჭდვას გადაჰყვნენ გამომცემლობის მთავარი რედაქტორი მამუკა წიკლაური, მოადგილე იზა ორჯონიკიძე, განყოფილების გამგე გრიგოლ ჯულუხიძე, რედაქტორი ლეილა ბეროშვილი, მხატვრული რედაქტორი სპარტაკ ცინცაძე, მხატვარი კარლო ფაჩულია და ლიტერატურის მუზეუმის თანამშრომელი გურამ ვანიძე). წიგნის წინასიტყვაობაში ვკითხულობთ: "ეს გამოცემა ეძღვნება დიდი ოქტომბრის სოციალისტური რევოლუციის 70 წლისთავს და, იმედი გვაქვს, მკითხველს, თუმცა მთლიანს ვერა, მაგრამ შეუმცდარ წარმოდგენას მაინც შეუქმნის პოეტთა შემოქმედებით გზაზეც და, საერთოდ, ქართული ლექსის იმ საგანძურზე, რაც საბჭოთა ეპოქით არის შთაგონებული“... გაგონილა ამისთანა ირონია?

რაც მთავარია, ბატონმა კოლაუმ არაფერი იცოდა ამ წიგნის გამოცემაზე. ერთ დღეს ოპერის წინ, წიგნის მაღაზიაში შესულა და მაღაზიის გამგეს მოწიწებით მიურთმევია მისთვის საჩუქრად. როდესაც შინ მისულს, წიგნში თავისი ოდინდელი ლექსი - "25 თებერვალი“ აღმოუჩენია და წაუკითხავს, გასცინებია, - კარგად კი დამიწერია და რას მერჩიო! მერე იყო და... "ამერიკის ხმამ“ გადმოსცა ეს ლექსი და ასე გახდა ცნობილი საბჭოური ცენზურის "ჩეპე“... კოლაუ ნადირაძის "25 თებერვალი, 1921 წ.“-ის დაბეჭდვას შალვა დემეტრაძე ვერ მოესწრო, ავტორმა კი დიდხანს იცოცხლა და სიკვდილამდე სულ რამდენიმე წლით ადრე კვლავ გამოცხადდა აკრძალულ პოეტად. ასე მოხდა, თურმე, ეს ამბავი!

ავტორი: ირმა ხარშილაძე