არალი - ადამიანის ხელით გამოწვეული ერთ-ერთი უდიდესი ეკოლოგიური კატასტროფა დედამიწაზე
არალის ზღვა, იგივე არალის ტბა ცენტრალურ აზიაში, ყაზახეთისა და უზბეკეთის საზღვარზე მდებარეობს. წარსულში, რეგიონის ეკონომიკა დიდად იყო დამოკიდებული მასზე და ოდესღაც მძლავრ თევზჭერის ინდუსტრიასაც მოიცავდა. ოდესღაც სიდიდით მეოთხე ტბა მსოფლიოში, ამჟამად, დიდწილად დამშრალია. პროცესი 1960-იან წლებში, საბჭოთა კავშირის დროს დაიწყო და ეს პროცესი დღემდე ადამიანის მიერ გამოწვეულ ერთ-ერთ უდიდეს ეკოლოგიურ კატასტროფად მიიჩნევა. განვითარებად კრიზისს, არალის ზღვის კატასტროფას, მთელი რიგი უარყოფითი შედეგები მოჰყვა, მათ შორის მიწის დეგრადაცია და გაუდაბნოება, სასმელი წყლის ნაკლებობა, არასრულფასოვანი კვება და ჯანმრთელობის მდგომარეობისა და ადგილობრივი მოსახლეობის საარსებო საშუალებების გაუარესება.
- რამ გამოიწვია არალის ტბის დაშრობა?
1989 წელს ტბა დაშრობის შედეგად ორად გაიყო: ე.წ. ჩრდილოეთის და სამხრეთის არალის ზღვებად. არალის ტბის გაშრობა, საბჭოთა პერიოდში ბამბის, ხორბლისა და ბრინჯის მოსარწყავად, მდინარეებიდან - ამუდარიასა და სირდარიადან წყლის მოპოვების შედეგია. წყლის არამდგრადი მართვის პრაქტიკამ ლანდშაფტი და ეკოსისტემა გარდაქმნა. ტბის დაშრობას ხელი იმანაც შეუწყო, რომ წლის განმავლობაში აქ ნალექების რაოდენობა ძალიან მცირეა და აორთქლებული წყალი, მიღებულზე 12-ჯერ მეტია.
- რა კატასტროფა მოჰყვა ტბის დაშრობას?
წყლის აორთქლებამ ზღვაში მარილიანობის მომატება გამოიწვია, რასაც, თავის მხრივ, ფლორისა და ფაუნის მრავალი ჯიშის განადგურება მოჰყვა. მას შემდეგ, რაც ტბაში თევზი გაქრა, რეგიონში თევზჭერაც შეწყდა. მისმა ამოშრობამ დატოვა უზარმაზარი დაბლობები, რომლებიც დაფარულია მარილით და ტოქსიკური ქიმიკატებით, რომელსაც ქარი ახლომდებარე ტერიტორიაზე ფანტავს. არალის მიმდებარე ტერიტორია ძლიერ დაბინძურებულია და ამ მხარეში მცხოვრები მოსახლეობა მტკნარი წყლის ნაკლებობას და ჯანმრთელობის პრობლემებს განიცდის. არალის ირგვლივ მცხოვრები მოსახლეობის ნაწილი დაავადებულია სიმსივნითა და ფილტვების გარკვეული დაავადებებით. ჭარბი მარილის გამო ნადგურდება ნათესებიც.
- არალის ფონდის გეგმა
არალის ტბის ზედაპირის ფართობი ახლა უკვე 74%-ით, მისი მოცულობა კი 85%-ითაა შემცირებული. გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის შეფასებით, არალი გაქრობის პირასაა, ამიტომ მის გადასარჩენად შექმნილი ფონდი (ASF) სამი მნიშვნელოვანი მიზნის მიღწევას ცდილობს:
- დაეხმარონ რეგიონში მცხოვრებ ადამიანებს, რომელთაც არ აქვთ წვდომა სუფთა სასმელ წყალზე;
- უზრუნველყონ ადგილობრივი სამედიცინო დაწესებულებები აუცილებელი მედიკამენტებით და სამედიცინო აღჭურვილობით;
- შექმნან ე.წ. მწვანე ქამარი (დარგონ ჰალოქსილონის ხეები მიმდებარე ქალაქების გარშემო), რომელიც ხელს უშლის მტვრისა და მარილების რეგიონში გავრცელებას.
- ევროკავშირის წვლილი რეგიონის ეკოსისტემის აღდგენაში
ევროკავშირი მხარს უჭერს რიგ ინიციატივებს უზბეკეთში, რომლებიც მიზნად ისახავს სტიქიის ზონის რეაბილიტაციას. მათ შორისაა უზბეკეთის მთავრობის პროექტი - "ჩემი ბაღი არალის ზღვაში“, რომლის მიზანია არალკუმის უდაბნოსა და ყარაყალპაკის მეზობელი დასახლებების გარდაქმნა ტყედ, რომელიც რეგიონის კლიმატურ პირობებზე იქნება ადაპტირებული.
2022 წლის აპრილის ბოლოს, ევროკავშირის ელჩებმა, აქ ხეების პირველი პარტია დარგეს და რეგიონის განვითარებაში წვლილის შეტანისთვის სამახსოვრო დაფაც აღმართეს. "ევროკავშირი ვალდებულებას იღებს, რომ ა.წ. ბოლომდე, სიმბოლურად, 27 000 ხე დარგოს, როგორც უზბეკეთისთვის ევროკავშირის 27 წევრი სახელმწიფოს საჩუქარი." - თქვა ევროკავშირის ელჩმა უზბეკეთში ჰ.ე შარლოტა ადრიაენმა.
- USAID-ის გარემოსდაცვითი სამუშაოები არალის ტბის რეგიონში
ყაზახეთის მთავრობის მოთხოვნის შესაბამისად, აშშ-ის საერთაშორისო განვითარების სააგენტომ (USAID) არალის ტბის გარემოსდაცვითი აღდგენის სამუშაოები უკვე დაიწყო. 2021 წლის 30 ნოემბერს USAID-ის გამოქვეყნებულ განცხადებაში ვკითხულობთ:
"ორმოცი მილიონი ადამიანი ცხოვრობს არალის აუზში, მათ შორის ოთხი მილიონი, უშუალოდ ტბის მიდამოებშია განსახლებული. ახლა ადგილობრივები წელიწადში სამი თვის განმავლობაში განიცდიან ქვიშისა და მტვრის ქარიშხალს, რაც ძლიერ აბინძურებს გარემოს და გავლენას ახდენს მათ ჯანმრთელობაზე. ტყის გაშენება ხელს შეუწყობს დესტრუქციული ქვიშის ქარიშხლების ზემოქმედების შერბილებას ადამიანის ჯანმრთელობასა და გარემოზე. შექმნილი "ტყის ოაზისის“ დამატებითი სარგებელი იქნება მცენარეებისა და ნიადაგის ნახშირბადის სეკვესტრის გაზრდა კლიმატის ცვლილების შედეგების შესარბილებლად. არალის გარემოსდაცვითი აღდგენა არის სამწლიანი პროექტი, რომელსაც USAID-ი ახორციელებს, ბიუჯეტი 1.35$ მილიონია და პროექტი 2021 წლის ოქტომბრიდან 2024 წლის სექტემბრამდე გაგრძელდება."
მოამზადა: ანა სიბოშვილმა