გაუსაძლისი სიცხე, დამშრალი ტბები და მდინარეები, ხანძრები - ევროპის ამჟამინდელი გვალვა ბოლო 500 წლის განმავლობაში ყველაზე ძლიერია: გლობალური დათბობა მსოფლიოსა და საქართველოში

მრავალი საუკუნის განმავლობაში კლიმატზე გავლენა ადამიანის ზემოქმედებით იცვლებოდა, თუმცა პროცესი, დიდწილად ადამიანისთვის შეუმჩნევლად მიმდინარეობდა.

XXI საუკუნეში ადამიანის საქმიანობამ საკმაოდ დიდ მასშტაბებს მიაღწია, მაგრამ რამდენადაც დიდი იყო მიღწევები, იმდენად მკაფიო გახდა შედეგი, რაც ადამიანის მიერ ბუნებრივი გარემოს გაუფრთხილებლობას მოჰყვება.

კლიმატზე გავლენას გლობალური ხასიათის პროცესები ახდენს და ეს პროცესებია:

• მიწის დიდი ნაწილების დამუშავება, რომელიც იწვევს ალბედოს (სხეულის ზედაპირის არეკვლის უნარი) შეცვლას, სინოტივის დაკარგვას, ატმოსფეროში მტვერიანობის გაზრდას;
• ტყეების განადგურება, განსაკუთრებით ტროპიკულის, რაც გავლენას ახდენს ჟანგბადის რეპროდუქციაზე, ალბედოსა და აორთქლებაზე;
• საქონლის რაოდენობის ზრდა, რაც ხელს უწყობს სტეპებისა და სავანების გარდაქმნას უდაბურ ადგილებად, რის შედეგადაც იცვლება ალბედო და მიმდინარეობს ნიადაგის ამოშრობა;
• ნამარხი ორგანული საწვავის წვა და ატმოსფეროში CO2-ისა და CH4-ის შეღწევა.

ამ ყველაფრის და არამარტო ამ ყველაფრის შედეგად, ხდება ატმოსფეროს შემადგენლობის ცვლა, რასაც საბოლოოდ მოჰყვება რადიაციულ-აქტიური აირებისა და აეროზოლების ზრდა გარემოში.

ბოლო დროს, მთელს მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე აქტუალური თემა გლობალური დათბობა და კლიმატის ცვლილებაა. წელს, ტემპერატურამ მთელს მსოფლიოში ბოლო ათწლეულებისა და საუკუნეების მაქსიმუმს მიაღწია და არცთუ ისე სასიამოვნო შედეგები გვაჩვენა. სპეციალისტები ვარაუდობენ, რომ ეს მხოლოდ დასაწყისია და უარესი წინ არის.

ევროპაში სიცხის ტალღები აშრობს მდინარეებს და კიდევ უფრო ზრდის მოთხოვნას ელექტროენერგიაზე სახლების გასაგრილებლად. ეს ხდება მაშინ, როდესაც კონტინენტზე ისედაც შეფერხებულია ენერგორესურსების მიწოდება და ფასები რეკორდულადაა გაზრდილი.

ევროპის რიგ ქვეყანაში ზაფხული ჩვეულებრივზე ადრე დაიწყო და რეკორდული ტემპერატურა უკვე ივნისიდან ფიქსირდება. ცხელი და მშრალი ამინდი ისედაც გაზრდილ ელექტროენერგიის ფასებს კიდევ უფრო ზემოთ წევს იტალიაში, სადაც მყინვარებმა დნობა დაიწყეს და ძლიერმა გვალვამ სოფლის მეურნეობაც დააზიანა.

ტემპერატურა იზრდება სამხრეთ ინგლისში, პორტუგალიასა და საფრანგეთშიც, ესპანეთის ნაწილში კი რეკორდულ ნიშნულს, 45 ცელსიუს გრადუსს მიუახლოვდა.

სიცხის გამო მდინარეების დონე იკლებს, ეს კი, თავის მხრივ, გამომუშავებას არა მხოლოდ ჰიდროელექტროსადგურებში ამცირებს, არამედ ბირთვულ სადგურებშიც. საფრანგეთის ელექტროენერგიის პროვაიდერი კომპანიის (EDF) თანახმად, შესაძლოა ზოგიერთ ატომურ ელექტროსადგურში გამომუშავება შემცირდეს, რადგან, გვალვის გამო, მდინარეების დონე იკლებს, წყალი კი გასაგრილებლადაა საჭირო. ჰესების გამომუშავება იტალიაში და ესპანეთშიც შემცირებულია მშრალი კონდიციების გამო.

წყლის დონე მდინარე რაინზე სულ მცირე 2007 წლის შემდეგ ყველაზე მეტადაა შემცირებული:

ტემპერატურასთან ერთად ფასებიც იზრდება. ბრიტანეთში ელექტროენერგიის ფასმა 1 მგვტ.სთ-ზე 197.9 ბრიტანულ სტერლინგს მიაღწია, რაც აპრილის შემდეგ ყველაზე მაღალი ფასია. საფრანგეთში ფასმა 148 ევროს გადააჭარბა მგვტ.სთ-ზე.

მაღალი ტემპერატურა სიმინდის ნათესებსაც აზიანებს ევროპის მასშტაბით, რაც მათი ფასების ზრდასაც იწვევს.

მაღალმა ტემპერატურამ მთელი რიგი პროდუქტების გაძვირებაც გამოიწვია: კომპანია Acesur-მა, რომელიც დიდი ბრიტანეთის უმსხვილეს სუპერმარკეტებს ზეითუნის ზეთით ამარაგებს, BBC-თან განაცხადა, რომ მომდევნო 3-4 თვეში პროდუქციას გაზრდილი ფასებით მიიღებენ.

მსოფლიოში ზეითუნის ზეთის თითქმის ნახევარს ესპანეთი აწარმოებს, იტალიასთან და პორტუგალიასთან ერთად, თუმცა ბოლო თვეებში თითოეული ეს ქვეყანა ნალექის სიმცირეს განიცდის, რაც პირდაპირ აისახება პროდუქციის წარმოებაზე.

Acesur წელიწადში 200 000 ტონაზე მეტ ზეითუნის ზეთს აწარმოებს და 100-ზე მეტ ქვეყანაში ყიდის. ზეთისხილის უმეტესი ნაწილი მოჰყავთ ანდალუსიაში, სამხრეთ ესპანეთში, სადაც ბოლო კვირების განმავლობაში ძალიან მცირე ნალექი იყო.

გასულ წელს ესპანეთმა დაახლოებით 1,4 მილიონი ტონა ზეითუნის ზეთი აწარმოა, მაგრამ წელს, ამ სეზონისთვის ოფიციალური პირები მხოლოდ 1 მილიონ ტონას პროგნოზირებენ. კომპანია Acesur-ის წარმომადგენლის თქმით, მშრალმა ამინდმა შესაძლოა, გავლენა მომავალი სეზონის მოსავალზეც იქონიოს, თუ წყლის ნაკლებობის გამო ახალი ტოტები ვეღარ გაიზრდება.

ფრანგი ფერმერებისგან ხილ-ბოსტნეულის მოსავალი მეტად მშრალი ამინდების გამო წელს, თითქმის, 35%-ით შემცირდა. ამის შესახებ საფრანგეთის ბოსტნეულის მწარმოებელთა ეროვნული ასოციაციის პრეზიდენტმა, ჟაკ რუშასემ განაცხადა.

ასოციაციის შეფასებით, ამ მომენტისთვის მოსავლის 25-35% არის დაზიანებული. ამდენად, ჟაკ რუშასე აუცილებელ პირობად მიიჩნევს, რომ "ფრანგების სასურსათო დამოუკიდებლობისა და უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად წყლის გამოყენებაზე მიღებული შეზღუდვები უკეთ იყოს ადაპტირებული“.

12 აგვისტოს საფრანგეთში, ქალაქ ბორდოსთან ძლიერი გვალვის გამო გაჩენილი ტყის ხანძარი აპოკალიფსს შეადარეს. გავრცელებული ინფორმაციით, ხანძრის ჩასაქრობად ევროპის 6 ქვეყნის სახანძრო ბრიგადა გამოიძახეს.

ივლისში, გვალვის გამო საფრანგეთში 100-ზე მეტი კომუნა სასმელი წყლის გარეშე დარჩა. საფრანგეთის ეკოლოგიის კომპლექსური გარდაქმნის მინისტრმა, კრისტოფ ბეშუმ განაცხადა, რომ ხელისუფლებამ დაზარალებული რეგიონებისთვის სასმელი წყლის მიწოდება სატვირთო მანქანებით უზრუნველყო.

გასული ივლისი ევროპის ექვს თვეს შორის მთელი დაკვირევების პერიოდის ყველაზე ცხელ თვედ გამოცხადდა. 9 აგვისტოს ცნობილი გახდა, რომ ბოლო ათწლეულის განმავლობაში ერთ-ერთი ყველაზე საშინელი გვალვის გამო, სურსათზე ფასების ზრდის ესპანელ ფერმერებსაც ეშინიათ.

ინგლისი კი, "ამინდის უპრეცედენტო პირობების“ გამო სარწყავი შლანგების გამოყენებას კრძალავს. კომპანია, Thames Water, რომელიც ინგლისის უმეტესი ნაწილის წყლით მომარაგებაზე არის პასუხისმგებელი, მომხმარებლებს აცნობებს, რომ აკრძალვა ძალაში 24 აგვისტოდან შევა და მათ მოუწოდებს, რაც შეიძლება, მალე დაზოგონ წყალი.

შლანგების გამოყენებაზე, მათ შორის ბაღის მორწყვაზე, მანქანის ან ფანჯრების, კედლების, ბილიკებისა და ეზოების რეცხვაზე შესაძლოა,1000 ფუნტამდე ოდენობის ჯარიმა დაწესდეს.

დიდ ბრიტანეთში რეკორდული სიცხისა და ისტორიულად დაბალი ნალექის გამო წყლის დონე იკლებს. არსებული მონაცემებით, ევროკავშირში ტყის ხანძრებმა უკვე რეკორდული ფართობი - 660 000 ჰექტარი ტერიტორია გაანადგურა. ევროპის ამჟამინდელი გვალვა ბოლო 500 წლის განმავლობაში ყველაზე ძლიერია.

უკეთესი მდგომარეობა არც აზიაშია - 21 აგვისტოს, ჩინეთის ხელისუფლებამ 2022 წელს გვალვის, ტყის ფართომასშტაბიანი ხანძრებისა და მოსავლის საფრთხის შესახებ პირველი გაფრთხილება გამოაქვეყნა.

18 აგვისტოს, ქვეყანამ ამინდის საფრთხის "ყვითელი“ დონე შემოიღო, რომელიც მაქსიმალურ საფრთხეს ორი საფეხურით აშორებს.

რამდენიმე კვირის განმავლობაში, ანომალიური სიცხე შეინიშნებოდა აზიის ყველაზე გრძელი მდინარის, იანძის დინების გასწვრივ. პოიანგის ტბა, რომელიც მდინარე იანძის მარჯვენა ნაპირზე მდებარეობს, წელიწადის ამ დროისთვის ნორმალური ზომის მეოთხედამდე დაშრა.

ასევე დაშრა დაახლოებით 66 მდინარე ჩონკინგის მუნიციპალიტეტის 34 საგრაფოში.

ექსპერტები თვლიან, რომ ამ ფენომენის მიზეზი იყო მდინარის ხეობაში ნალექის მცირე რაოდენობა, მის ზემო ნაწილში წყლის მცირე შემოდინება, მაღალი ტემპერატურა და წყლის აორთქლების დაჩქარება. ამავდროულად, იანძი მიედინება ჩინეთის რეგიონში, სადაც ქვეყნის მოსახლეობის დაახლოებით მესამედი ცხოვრობს.

აღსანიშნავია, რომ 21-ე საუკუნის დასაწყისიდან ტემპერატურა ატმოსფეროში ნახშირორჟანგის კონცენტრაციის პარალელურად იზრდება. IPCC-ის მონაცემებით, 2005 წლიდან დღემდე, საშუალო წლიური ტემპერატურის მატებამ 0.87 გრადუსი ცელსიუსი შეადგინა, რაც აღემატება საშუალო წლიური ტემპერატურის ზრდის მაჩვენებელს მთელი მე-20 საუკუნის განმავლობაში.

კიდევ ერთი უდიდესი პრობლემა, რაც გლობალურ დათბობას ახლავს თან, ეს მყინვარების დნობაა. ბოლო კვლევებით, 1960 წლიდან 2016 წლამდე მსოფლიოს მყინვარებმა დაახლოებით 9 600 გიგატონა ყინული დაკარგა, რაც დაახლოებით ჩილეს ზომის ქვეყნის (756 000 კმ2) 14 მ-იანი სისქის ყინულის ფენით დაფარვის ტოლფასია. ამის შედეგად მსოფლიო ოკეანის დონემ 27 მილიმეტრით მოიმატა. გრძელვადიანი დაკვირვებებით მტკიცდება, რომ დროის ამ მონაკვეთში მყინვარების მასის დაკარგვის ასეთი მაჩვენებელი ისტორიულად უპრეცედენტოა.

• გლობალური დათბობა და საქართველო

საქართველოში კლიმატის ცვლილების გამოვლინება განსაკუთრებით მწვავედ აისახება სოფლის მეურნეობის, ჯანდაცვის, ენერგეტიკის და ეკონომიკის სექტორებზე. შესაბამისად, კლიმატის ცვლილება საფრთხეა ქვეყნის მდგრადი განვითარებისთვის.

რეგიონში დაბინძურების მაღალი დონე კლიმატური კატასტროფების უმთავრესი ხელშემწყობი ფაქტორია. მაგალითად, 2021 წლის მსოფლიო ჰაერის ხარისხის ანგარიშის მიხედვით, საქართველო, ყველაზე დაბინძურებული ქვეყნების რეიტინგის 42-ე ადგილზე მდებარეობს. ხოლო, რაც შეეხება თბილისს, დედაქალაქში ჰაერის ხარისხის ინდექსი 3.8-ჯერ აღემატება ჯანმო-ს ჰაერის ხარისხის წლიურ მნიშვნელობას.

კლიმატის ცვლილებით განპირობებული რისკები საქართველოში:

• შავი ზღვის დონის მატება;
• გახშირებული და ინტენსიური წყალდიდობები;
• წყალმოვარდნები;
• მეწყერი და ღვარცოფი მაღალმთიანეთში;
• გაუდაბნოება;
• გახშირებული და ინტენსიური "თბური ტალღები“;
• საშუალო ტემპერატურის მატება;
• წყლის შემცირებული რესურსი;
• გახშირებული ტყის ხანძრები.

ეროვნულ დონეზე ჩატარებული კვლევები მეტყველებს, რომ ასევე ინტენსიურად დნება საქართველოს მყინვარები. გლაციოლოგ ლევან ტიელიძის თქმით, 2018 წელს გამოქვეყნდა შედეგები კვლევისა, რომელიც მოიცავდა კავკასიონის მყინვარების ინვენტორულ კვლევას. აღნიშნული კვლევის მიხედვით, ბოლო ნახევარი საუკუნის განმავლობაში კავკასიონის მყინვარების ფართობი 1675 კმ2-დან 1193 კმ2-მდე (28.8%) შემცირდა, იმავე პერიოდში მხოლოდ საქართველოს მყინვარების ფართობი კი - 568 კმ2-დან 370 კმ2-მდე (34.9%). ცხადია, რომ ფართობის შემცირებასთან ერთად მცირდება მყინვარების მოცულობაც. მაგალითად, 1997-2017 წლებში იალბუზის მასივის მყინვარების მოცულობა სამჯერ უფრო სწრაფად მცირდებოდა, ვიდრე 1957-1997 წლებში. დნობის განსაკუთრებულად მაღალი ტემპით გამოირჩევა აღმოსავლეთი კავკასიონი, სადაც მყინვარების ფართობი ყოველწლიურად დაახლოებით 1%-ით მცირდება.

საშუალო წლიური ტემპერატურა 2041-2070 წლების პერიოდში 1971–2000 წლებთან შედარებით მთელი ქვეყნის ტერიტორიაზე 1.60-დან 3.00 გრადუს ცელსიუსამდე გაიზრდება. აღმოსავლეთ საქართველოში დათბობა 1.80-დან -3.00 გრადუსამდე ფარგლებშია მოსალოდნელი, ხოლო დასავლეთ საქართველოში კი, 1.60-დან–2.90-მდე ფარგლებში.

2015 წელს საქართველომ მოამზადა და დანერგა მოსალოდნელი ეროვნულად განსაზღვრული წვლილი, რომლის თანახმადაც, 2030 წლისთვის სათბურის გაზების ემისია 15%-მდე უნდა შემცირდეს, რაც დადგენილ ზღვარს ქვემოთაა. ეს იმას ნიშნავს, რომ 2013 წლიდან 2030 წლამდე ემისიის დონე მთლიანი შიდა პროდუქტის ერთეულზე თითქმის 34%-ით უნდა შემცირდეს.

ამჟამინდელი პროგნოზების საფუძველზე, საუკუნის ბოლომდე მოსალოდნელია საშუალო წლიური ტემპერატურის 2-დან 5-6 გრადუს ცელსიუსამდე მომატება. ეს დამოკიდებულია იმაზე, ემისიის მაჩვენებელი გაიზრდება, თუ შემცირდება. თუ CO2-ის ემისიების ტემპი იგივე დარჩება, მომავალი 100 წლის განმავლობაში მოსალოდნელია მოვლენათა ყველაზე პესიმისტური სცენარით განვითარება, რაც გულისხმობს საშუალო წლიური ტემპერატურის +3-5 გრადუსით ცვლილებას; თუ მოხერხდება ემისიების რაოდენობის შეზღუდვა, შესაძლებელი გახდება საშუალო წლიური ტემპერატურის პროგნოზირებული მაჩვენებლის შემცირება, დაახლოებით 1.5 გრადუსით.

• საქართველომ ეროვნულ დონეზე განსაზღვრული წესით (NDC-ით) აიღო ვალდებულება, რომ 2030 წლისთვის სათბურის აირების ემისიებს უპირობოდ 35%-ით შეამცირებს, 1990 წლის მაჩვენებელთან შედარებით, საერთაშორისო მხარდაჭერის შემთხვევაში კი შემცირების პოტენციალი შეიძლება 50-57%-მდე გაიზარდოს.

კლიმატის ცვლილების 2030 წლის სტრატეგია და 2021-2023 წლების სამოქმედო გეგმა განსაზღვრავს კონკრეტულ ღონისძიებებს, თუ როგორ უნდა წარიმართოს შემცირების პროცესი ისეთ სექტორებში, როგორიცაა: ენერგეტიკა, ტრანსპორტი, შენობები, მრეწველობა, სოფლის მეურნეობა, მიწათსარგებლობა, ტყეები და ნარჩენები.

რუსეთ-უკრაინის ომის ფონზე, კლიმატური ცვლილებებისა და ეკოლოგიის პრობლემებმა, რომლებიც კაცობრიობის წინაშე ისედაც საკმაოდ მწვავედ იდგა, როგორც ჩანს, მეორე ადგილზე გადაინაცვლა. თუმცა, მიმდინარე მოვლენების გამო, პროცესები, რომლის გამოც კლიმატური სამიტები იმართებოდა, დაჩქარდა.

რა ელის გარემოს და რამდენად გრძელვადიანია ეს ყველაფერი, სამწუხაროდ უცნობია, ისევე, როგორც უცნობია მოსალოდნელი ეკოლოგიური კატასტროფის მასშტაბი.

ავტორი: ეკა დარჩიაშვილი