სპორტი და პოლიტიკა - ირანელი ფეხბურთელების გამბედაობა და ბრძოლა სასტიკი რეჟიმის წინააღმდეგ, სიცოცხლის რისკის ფასად: "სირცხვილი თქვენ! წინ, ირანელო ქალებო"
ირანში თვეზე მეტია, რაც მასობრივი საპროტესტო გამოსვლები არ წყდება. აქციები მას შემდეგ დაიწყო, რაც "მორალის პოლიციამ“ თეირანში 22 წლის მაჰსა ამინი "ჰიჯაბის არასწორი ტარებისთვის“ დააკავა.
დაკავებიდან რამდენიმე დღეში, ამინი საავადმყოფოში გარდაიცვალა - მოწმეები ამტკიცებენ, რომ პოლიციელებმა გოგონა სცემეს, შედეგად კი მაჰსამ თავის მძიმე ტრავმა მიიღო. მთავრობა ამ ვერსიას უარყოფს და ახალგაზრდა ქალის სიკვდილს გულის მოულოდნელ შეტევას აბრალებს (თუმცა ადრე გოგონას გულის პრობლემები არასდროს ჰქონდა).
ამინის გარდაცვალების შემდეგ, თეირანსა და გოგონას მშობლიურ პროვინციაში, ქურთისტანში პროტესტი დაიწყო და მალე მთელი ქვეყანა მოიცვა. აქციის ვიზუალური სიმბოლო თმის მოჭრა და ჰიჯაბების დაწვა გახდა.
- ზოგი თავის გასაჭირსა და პირად ამბიციებს ნაცისტებსა და ფაშისტებს აბრალებს, ზოგიც თავის უსუსურობას - ომის არ დაწყების სურვილით ხსნის. ალბათ, ტენდენციაა საკუთარი ხალხის რეალური გამოწვევების უკუგდება და აბსტრაქტული მიზეზების ძებნა. ირანის მთავრობამ, როგორც მოსალოდნელი იყო, მომხდარი აშშ-სა და ისრაელს დააბრალა.
ხელისუფლებამ არეულობის ჩახშობა ძალით გადაწყვიტა. საერთაშორისო უფლებადამცველი ორგანიზაციის Human Rights-ის მონაცემებით, სულ მცირე 277 ადამიანი, მათ შორის 40 ბავშვი და 24 ქალი შეეწირა პოლიციის მხრიდან აქციის დაშლის მცდელობას. ყველაზე სისხლიანი სისტანისა და ბელუჯისტანის რეგიონები აღმოჩდა, სადაც მსხვერპლის რაოდენობა 101 ადამიანს აღემატება.
ირანში ინტერნეტს ბლოკავენ, ამიტომ რეპრესიების სრული მასშტაბის შეფასება რთულია. გარდა ამისა, მსხვერპლის რაოდენობა შესაძლოა კიდევ იმიტომაც გაიზარდოს, რომ ქვეყანაში დაშვებულია სიკვდილით დასჯა. პროტესტის დაწყების დღიდან ათასობით ადამიანია დაკავებული - ათეულებს კი სიკვდილით დასჯა მიესაჯათ.
დაპატიმრებულებს შორის ფეხბურთის ესპანელი გულშემატკივარი, სანტიაგო სანჩესიც არის, რომელიც მადრიდიდან კატარში ფეხით გაემგზავრა და მსოფლიო ჩემპიონატის დაწყებამდე აპირებდა ჩასვლას. გავრცელებული ინფორმაციით, ის ქალაქ საკკეზში, ამინის საფლავთან დააპატიმრეს და თეირანის ციხეში გაგზავნეს.
მიუხედავად სასტიკი ჩახშობისა, დემონსტრაციები გრძელდება: ერთ-ერთი მთავარი მამოძრავებელი ძალა კი სტუდენტები არიან - 29 ოქტომბერს ქვეყნის 50 უნივერსიტეტში აქციები გაიმართა. პოლიცია არც ახალგაზრდების დარბევას მოერიდა. ისინი ქურთისტანის უნივერსიტეტში შეიჭრნენ და ცრემლსადენისა და საბრძოლო ტყვიების გამოყენებით პროტესტი შეაჩერეს.
ხელისუფლების ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი და მთავარი ოპონენტი მიუნხენის "ბაიერნის“ ყოფილი ნახევარმცველი და აზიის (2004) საუკეთესო ფეხბურთელი ალი ქარიმია, რომელსაც თავის დროზე აზიელი მარადონა უწოდეს. ალის სოციალურ ქსელებში 15-მილიონიანი აუდიტორია ჰყავს (1.5 მილიონი "ტვიტერზე“, 14 მილიონი "ინსტაგრამზე“) ის აქციის მონაწლეებს აძლევს რჩევებს, როგორ უნდა აირიდონ ინტერნეტის დაბლოკვა თავიდან, გარდა ამისა, ირანის არმიას მოუწოდებს, რომ მოსახლეობის მხარეს გადავიდნენ.
- ირანული საინფორმაციო სააგენტო Fars (ფაქტობრივად, სახელმწიფო საინფორმაციო სააგენტო) კარიმს ოპოზიციის ახალ ლიდერს უწოდებს და მთავრობას მისი დაპატიმრებისკენ უბიძგებს. ოქტომბრის დასაწყისში ქარიმს დაუსწრებლად დააბრალეს არეულობის წაქეზება, ხოლო მისი სახლი თეირანის გარეუბანში დააყადაღეს. The New York Times-ი წერს, რომ სახლის შესასვლელი ჩაუხერგეს, ლეგენდარული ფეხბურთელის უძრავი ქონების სხვა ობიექტები კი დალუქეს.
"სახლი მიწის გარეშე არაფრად ღირს“, - ასე გამოეხმაურა მომხდარ კარიმი, რომელიც ამჟამად დუბაიში ცხოვრობს. სხვათაშორის, ირანულმა სპეცსამსახურებმა ფეხბურთელის მოტაცება დუბაიდანაც სცადეს. ამის შესახებ კარიმის მეგობრებმა ისაუბრეს. მათი თქმით, ფეხბურთელის ერთ-ერთი ნაცნობი დაუკავშირდა ალის და უთხრა, რომ მასაც სურდა ირანის დატოვება და სთხოვა, რომ ქალაქ ფუჯაირაში დახვედროდა, რომელიც დუბაიდან 120 კმ-ში მდებარეობს. მხოლოდ უკანასკნელ მომენტში, ირანის ეროვნული უსაფრთოხების სამსახურიდან, წყარომ კარიმი გააფრთხილა, რომ ფუჯაირაში მახეს უგებდნენ.
ირანის ტელევიზიაში ახლა კარიმის სახელის ხსენება აკრძალულია, მეტიც, სექტემბერში სპორტული გადაცემის, Football One-ის წამყვანი, მოჯტაბა პურბახშა მხოლოდ იმის გამო გაათავისუფლეს სამსახურიდან, რომ მან კარიმის "თვითი" გააზიარა. მთავრობის მოჭარბებული მგრძობელობა ფეხბურთელის მიმართ მისი დიდი ავტორიტეტით არის განპირობებული. თეირანში არაერთხელ შენიშნეს, რომ პროტესტზე გამოსული ადამიანები მის სახელს სკანდირებენ. მილიონზე მეტმა ირანელმა კი ხელი მოაწერა პეტიციას "მე მხარს ვუჭერ ალი ქარიმს“.
თუმცა ყოფილი ფეხბურთელისა და მოქმედი მთავრობის დაძაბულობის ფესვები კიდევ უფრო ღრმაა.
- ყველაფერი 2009 წელს დაიწყო, როდესაც ქარიმი და კიდევ 5 ფეხბურთელი სამხრეთ კორეის ნაკრების წინააღმდეგ მწვანე სამკლაურებით გავიდნენ, რაც შეფასდა, როგორც ირანელი ოპოზიციონერის, ჰოსეი მუსავის მხარდამჭერი ჟესტი. მწვანე - მუსავის მიმდევრების ფერია.
მიუხედავად იმისა, რომ ირანი თეოკრატიული სახელმწიფოა, რელიგიური ლიდერის მეთაურობით, მათ ჰყავთ პრეზიდენტი, რომელიც მნიშვნელობით მეორე ადგილს იკავებს. იმ დღეებში ირანში ერთ-ერთი ყველაზე დაძაბული საპრეზიდენტო არჩევნები მიმდინარეობდა: რეფორმატორ მუსავის მაღალი რეიტინგი ჰქონდა, მაგრამ კონსერვატორ მაჰმუდ აჰმადინეჟადთან დამარცხდა (33.8%-62.6%).
მუსავიმ და მისმა მომხრეებმა ხელისუფლებას გაყალბებაში დასდეს ბრალი: დაიწყო დემონსტრაციები, რაც პოლიციასთან შეტაკებაში გადაიზარდა. სამხრეთ კორეასთან მატჩის დროს, სეულში, გულშემატკივრებმა ბანერი გაშალეს, სადაც ეწერა: "ეშმაკთან წასულხარ, დიქტატორო“, ასევე მწვანე ბანერები - "სად არის ჩემი ხმა“ და დროშები წარწერით - "თავისუფალი ირანი“.
გავრცელდა ინფორმაცია, რომ ფეხბურთელები, რომლებიც ემხრობოდნენ ფანების მსგავს საქციელს, სამუდამოდ მოიკვეთნენ ნაკრებიდან. თუმცა ერთი წლის შემდეგ ქარიმი დააბრუნეს - სავარაუდოდ, ფიფას წნეხით. თუმცა ის ნაკრებს არცერთ დიდ ტურნირზე აღარ გაჰყოლია.
- სამაგიეროდ, 2014 წელს, კარიერის დასრულების შემდეგ, მისი და მთავრობის დაპირისპირება მკვეთრად გაძლიერდა. ის მოითხოვდა, რომ ქალებს სტადიონზე დასწრების უფლება ჰქონოდათ, ადგილობრივ ფეხბურთის ფედერაციას კორუფციაში ადანაშაულებდა.
აკრიტიკებდა რეჟიმს ფასების მკვეთრი ზრდისა და პროდუქტების დეფიციტის გამო, იმის გამო, რომ შეცდომით, სამგზავრო თვითმფრინავი ჩამოაგდეს (176 ადამიანიდან ცოცხალი ვერც ერთი გადარჩა). ასევე სიკვდილ მისჯილი მსჯავრდებულების უფლებებს იცავდა, ხმამაღლა საუბრობდა ურმიის ტბის დაშრობაზე (გვალვისა და არარაციონალური გამოყენების გამო, ტბა გაქრობის პირას არის), მხარს უჭერდა ირანის მაისის პროტესტებს.
- ამ ზაფხულს ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსის ოფიცერმა და შეთმქულების თეორიის მოყვარულმა ჰასან აბბასიმ ფეხბურთელებს "უსარგებლო ხალხი უწოდა, რომლებსაც არ ესმით პოლიტიკა, საზოგადოება, რელიგია და მორალური პრინციპები“.
ქარიმს რთული ურთიერთობა აქვს რელიგიურ კონსერვატორებთან. რამდენიმე თვის წინ, მქადაგებელმა ჰამიდ რეზა მოავენიანმა ქარიმს უვარგისი და უსაქმური უწოდა. ჯერ კიდევ 2010 წელს კლუბმა "სტილ აზინმა“ ფეხბურთელს კონტრაქტი იმის გამო გაუწყვიტა, რომ მან რამადანის დროს მარხვის დაცვაზე უარი თქვა. ფეხბურთელმა მაშინ განაცხადა, რომ ისლამის მიმართ უპატივცემლობა არ გამოუმჟღავნებია და ის გუნდში მალევე აღადგინეს.
ირანული რეჟიმის კიდევ ერთი მტკიცე მოწინააღმდეგე ფეხბურთელი მასუდა შოჯაია. მასუდა ერთ-ერთი მათაგანი იყო, ვინც სამხრეთ კორეის ნაკრების წინააღმდეგ მწვანე სამკლაურით თამაშობდა. ის ასევე ხმამაღლა საუბრობდა ირანულ ფეხბურთში არსებულ კორუფციაზე, იბრძოდა სექსუალური ძალადობის წინააღმდეგ. შოჯაი - აქტიურად მოითხოვდა, რომ სტადიონებზე ქალების დაშვება ნებადართული ყოფილიყო. გავრცელებული ხმებით, ის ამ საკითხს ირანის პრეზიდენტთანაც განიხილავდა, როდესაც განუცხადა, რომ წუხს, რომ მისი დედა, და და ცოლი მის თამაშებს ვერ ესწრებიან.
აღსანიშნავია, რომ ამ მიმართულებით სასიკეთო ძვრები დაიწყო. 2019 წელს ირანელი ქალები პირველად 40 წლის განმავლობაში სტადიონზე დაუშვეს. მოგონილი მიზეზების გამო, ირანელ ქალებს დღემდე დიდი სირთულეებით უშვებენ სტადიონებზე. ხშირად უარსაც უცხადებენ.
- ქარიმი შესაძლოა, ყველაზე ხმამაღალ განცხადებებს აკეთებს, მაგრამ ის ნამდვილად არ არის ფეხბურთის ერთადერთი ხმა ირანულ პროტესტში. ირანული ფეხბურთის ლეგენდა ალი დაეი, რომელიც დიდი ხნის განმავლობაში სანაკრებო დონეზე მსოფლიოში საუკეთესო ბომბარდირი იყო და ცოტა ხნის წინ კრიშტიანო რონალდომ გადაასწრო, საკუთარი თავისუფლების სანაცვლოდ მონაწილეობს საპროტესტო აქციებში.
"ბაიერნის“ ყოფილი ფეხბურთელი 10-მილიონიანი აუდიტორიის წინაშე ასეთ გამბედავ პოსტს აქვეყნებს:
რა დამართეთ ქვეყანას? ჩემი შვილი მეკითხება, რა მოხდა. რა ვუპასუხო, რა ცოდვების გამო ვართ ამ დღეში?! რეპრესიების, ძალადობისა და დაკავებების ნაცვლად, ხალხის პრობლემები მოაგვარეთ.
ხელისუფლებამ ალის კლასიკურ სტილში უპასუხა. მალე ცნობილი გახდა, რომ დაეის აეკრძალა ირანის დატოვება, რადგან ის ქალების უფლების დაცვას უჭერდა მხარს.
დაეიმ დაადასტურა, რომ თეირანში ჩასვლისთანავე, პასპორტი დროებით ჩამოართვეს. მისი თქმით, აეროპორტში გადასცეს დოკუმენტი და უნდა წარსდგეს პროკურატურაში, რომ "საქმის გამოძიებაში წვლილი შეიტანოს."
The Times-ის ინფორმაციით, დაეი მასჰა ამინის მშობლიურ ქალაქში სეკკეზეში დააკავეს. დაეი ჩასული იყო სამგლოვიარო ღონისძიებაზე დასასწრებად და საპროტესტო აქციაში მონაწილეობის მისაღებად.
- რეპრესიები შეეხო ასევე, ნაკრების ყოფილ მცველს ჰოსეინ მაჰნის, რომელიც დააპატიმრეს "არეულობის წაქეზების“ ბრალდებით.
მეჰდი მოჰდავიკია - ირანის ნაკრების კიდევ ერთი ლეგენდაა. მან 1998 წლის მსოფლიო ჩემპიონატზე აშშ-ს გამარჯვების გოლი გაუტანა. პროტესტის დაწყებიდან მალევე მან ირანის ახალგაზრდული ნაკრების მთავარი მწვრთნელის პოსტი დატოვა.
"რამდენიმე ათწლეულების განმავლობაში, სტუდენტების ცემისა და მათი იდეების ჩახშობის გამო, თქვენ აიძულეთ ქვეყნის ელიტა და კაპიტალი ირანიდან გაქცეულიყო. მნიშვნელოვანი თანამდებობები გაუნათლებელი ხალხის ხელშია და ამან მიიყვანა ქვეყანა იმ მდგომარეობამდე, რაშიც ახლა ვართ", - ასეთი კომენტარი გააკეთა მეჰდიმ.
- მოქმედი ირანელი ფეხბურთელების პროტესტი
მოქმედ ირანელ ფეხბურთელთა პროტესტი მთელმა მსოფლიომ ნახა. მსოფლიოს ჩემპიონატზე გამართულ პირველ მატჩში, სადაც ისინი ინგლისს დაუპირისპირდნენ, ფეხბურთეებმა ირანის ჰიმნის შესრულებაზე უარი თქვეს. ეს იყო ყველაზე გამბედავი ნაბიჯი, რომლის გამოც შესაძლოა, სამშობლოში დაბრუნების შემდეგ, სასტიკად აგებინონ პასუხი.
აღსანიშნავია, რომ ირანში მატჩის ტრანსლაცია შეწყვიტეს.
ჩემპიონატის დაწყებამდე ირაის ნაკრების მთავარმა ვარსკვლავმა სედარ აზმუნმა ასეთი პოსტი გამოაქვეყნა:
ეროვნული ნაკრების წესბიდან გამომდინარე, სანამ ჩვენი შეკრება არ დამთავრდება, ჩემი აზრის დაფიქსირება მეკრძალება, მაგრამ ჩუმად ვეღარ ვიქნები. თუ ამის გამო მე ნაკრებიდან მომკვეთენ, ეს მსხვერპლი ირანელი ქალის ერთ თმადაც არ ღირს. ეს პოსტი არავითარ შემთხვევაში არ წაიშლება. სირცხვილი თქვენ, ასე მარტივად რომ შეგიძლიათ ხალხის ხოცვა. წინ, ირანელო ქალებო
შედარებით რთულად აქვთ საქმე ირანის ამჟამინდელ ფეხბურთელებს, რომლებიც იმედოვნებენ, რომ 2022 წლის მსოფლიო ჩემპიონატზე გაემგზავრებიან და ფიფა მათ არ მოკვეთს. ავსტრიაში სენეგალთან ამხანაგური მატჩის დროს ფეხბურთელებმა მოითხოვეს, რომ გულშემატკივარი სტადიონზე არ დაეშვათ, თუმცა ფანები სტადიონის გარეთ შეიკრიბნენ და ფეხბურთელებისგან საკუთარი მოსაზრების დაფიქსირებას ითხოვდნენ.
საპროტესტო აქციებს მხარს უჭერენ ადგილობრივი ლიგის ფეხბურთელებიც.
ახალგაზრდა თავდამსხმელმა საჯად აგაიმ ეფექტური გოლი გაიტანა, მაგრამ ზეიმის ნაცვლად, ტირილი დაიწყო. "ახლა ბედნიერი არავინ არის“ - განცხადა მატჩის შემდეგ. გავრცელებული მოსაზრებით, ფორვარდი სინა მალაირეის გარდაცვალებას გლოვობდა, რომელიც ხელკეტის თავში ჩარტყმის შედეგად გარდაიცვალა.
აღსანიშნავია, რომ პროტესტს ფეხბურთელებთან ერთად თითქმის ყველა სხვა სპორტსმენი მხარს უჭერს. მსგავსი მასშტაბის აქციები ირანის ტიპის ქვეყნისთვის, არცთუ ისე ხშირია.
სამწუხაროა, რომ 21-ე საუკუნეში ვიღაცას ოკუპანტისგან თავის დაცვა უწევს, მაგრამ არანაკლებ მძიმეა, როცა შენი უფლებები საკუთარ ქვეყანაშივე არ არის სათანადოდ დაცული. ირანელი ქალები გაიმარჯვებენ, შესაძლოა, დღეს არ არის ეს დღე და არც ხვალ იყოს, მაგრამ მათი გამარჯვება გარდაუვალია, რადგან სიმართლე მათ მხარეს არის.
- ავტორი: ანრი კურტანიძე