მოსადის დაუჯერებელი სპეცოპერაცია უგანდაში, რომელსაც ბენიამინ ნათანიაჰუს ძმა ემსხვერპლა - როგორ დაიხსნა ისრაელმა თვითმფრინავით გატაცებული 100-ზე მეტი მოქალაქე 1976 წელს

მაშინ, როდესაც ისრაელის სახელმწიფოს 28 წელი შეუსრულდა, ქვეყნის სადაზვერვო სამსახურმა, მოსადმა მსოფლიო ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული, მასშტაბური და ბევრისთვის დღემდე დაუჯერებელი სპეცოპერაცია ჩაატარა.

1976 წლის 27 ინვისს თელ-ავივის "ბენ გურიონის“ აეროპორტიდან Air France-ის რეისი N139 აფრინდა, რომელიც თელ-ავივი-ათენი-პარიზის მარშრუტით მიფრინავდა. ათენში ბორტზე ორი ახალგაზრდა წყვილი ავიდა: გერმანელები და არაბები. აფრენიდან მალევე რეისი 139 “გაჩუმდა“. თვითმფრინავის მოულოდნელი გაქრობა ისრაელის სპეციალური დაზვერვის სამსახურში უკვე აღნიშნული იყო. "რეისმა 139-მა“, რომლის ბორტზეც უმეტესობა ისრაელის მოქალაქე იყო, ან კატასტროფა განიცადა, ან ტერორისტებმა გაიტაცეს“, - ეს იყო დაზვერვის პირველი შეფასება, რომელიც ისრაელის მინისტრთა კაბინეტს აცნობეს.

გარკვეული დროის შემდეგ, თვითმფრინავი გამოჩნდა. ის ლიბიის ქალაქ ბენღაზში ჩაფრინდა, რომ საწვავი შეევსო. 28 ივნისს, ღამის სამ საათზე ცნობილი გახდა, რომ რეისი 139, 245 მგზავრით (აქედან 83 ისრაელის მოქალაქე იყო) და ეკიპაჟის 12 წევრით ენტებეს აეროპორტში დაჯდა. ენტებე უგანდის დედაქალაქ კამპალადან 20 კმ-ში მდებარეობს.

უგანდის მაშინდელი დიქტატორი იდი ამინი ადოლფ ჰიტლერის დიდი მოტრფიალე იყო, რომელიც იმ ფაქტით იყო აღფრთოვანებული, რომ ჰიტლერმა 6 მილიონი ებრაელი დახოცა.

იდი ამინი ბრიტანეთის არმიის ყოფილი სერჟანტი იყო, რომელსაც ცხოვრებაში 1 წიგნიც არ ჰქონდა წაკითხული და აცხადებდა, რომ სურდა ჰიტლერის დიდებას საუკუნეების მანძილზე ეარსება და ძეგლის დადგმას აპირებდა. ამინი ახალგაზრდობაში მორწმუნე არ იყო, თუმცა დედა ქრისტიანი ჰყავდა, რომელიც ბიბლიას პატივს სცემდა და შვილს მოუწოდებდა, რომ ებრაელებისთვის პატივი ეცა, თუმცა ასაკში როცა შევიდა, მოულოდნელად ისლამი მიიღო.

• იმავე ღამეს ისრაელის დაზვერვას მორიგი საშინელი ინფორმაცია მიუვიდა. ჯერ კიდევ ბენღაზში გათავისუფლებული ორსული ბრიტანელი ქალი ამბობდა, რომ ტერორისტებმა მგზავრები ორ ნაწილად გაანაწილეს: ებრაელები და დანარჩენები.

ტერორისტების ხელმძღვანელი გერმანელი წყვილი იყო. ისინი "პალესტინის ეროვნული გათავისუფლების ფრონტის" დავალებებით მოქმედებდნენ. ამ ორგანიზაციას დოქტორი ვადი ჰადადი ხელმძღვანელობდა. მას ეკუთვნოდა იდეა, რომ ტერორისტული ომი ისრაელის და ზოგადად რეგიონის ფარგლებს გარეთ ეწარმოებინათ. მძევლებს განუცხადეს, რომ ისინი მოტაცებული არიან "არაბული და მსოფლიო რევოლუციის“ სახელით.

ტერორისტებმა მძევლების გათავისუფლების პირობები უგანდის რადიოს მეშვეობით გაავრცელეს. ისინი ითხოვდნენ, რომ 53 გასამართლებული ტერორისტი, საიდანაც 40 ისრაელის ციხეში, 6 - დასავლეთ გერმანიის, 5 - კენიისა და თითო-თითო შვეიცარიასა და საფრანგეთში იმყოფებოდნენ, გაეთავისუფლებინათ და უგანდაში გადაეყვანათ.

• ტერორისტებმა ჯერ 57, შემდეგ კი 101 მძევალი გაათავისუფლეს, თითქმის ყველა, ვინც ისრაელის მოქალაქე არ იყო. მძევლებად დაიტოვეს მხოლოდ ისრაელელი მგზავრები და მათთან დარჩნენ თვითმფრინავის ეკიპაჟის წევრები, რომლებიც ფრანგები იყვნენ და წასვლის უფლება ჰქონდათ, თუმცა უარი თქვეს.

თავდაპირველად, ისრაელმა სცადა იდი ამინის შუამავლობით მძევლების გათავისუფლება. ამაში მათ უგანდაში ისრაელის სამხედრო მისიის ყოფილი პოლკოვნიკი ბარუხ ბარ-ლევა ეხმარებოდათ, რომელიც დიქტატორს პირადად იცნობდა. ამინი რამდენჯერმე თვითონაც მივიდა მძევლებთან, ეუბნებოდა "შალომს“, "კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება უგანდაში“ და ასე შემდეგ. თუმცა გათავისუფლებულმა მძევლებმა დაზვერვას სხვა ინფორმაცია მიაწოდეს, აღმოჩნდა, რომ ამინი კიარ შუამავლობდა, რეალურად ტერორისტების მხარეს იყო.

ისრაელში ბევრი დარწმუნებული იყო, მთავრობა დათანხმდებოდა ტერორისტების მოთხოვნას და მძევლებს პატიმრებში გაცვლიდა, თუმცა თავდაცვის უწყების მაშინდელმა ხელმძღვანელმა შიმონ პერესმა ჩათვალა, რომ თუკი ერთხელ მაინც ისრაელი დათანხმდებოდა ტერორისტების შანტაჟს, ეს უსასრულო სახეს მიიღებდა, ამიტომ გენშტაბმა გატაცების პირველივე წამებიდან სპეცოპერაციის დაგეგმვა დაიწყო.

ისრაელის საჰაერო შემტევი და სპეციალური ძალები მუდმივად მზად იყვნენ, რომ ელვისებური შეტევები განეხორციელებინათ. მეზობელი მტრულად განწყობილი არაბული ქვეყნებისგან გამუდმებული საფრთხეები აიძულებდათ მათ, რომ სპეცდანაყოფებს უსწრაფესად რეაგირების ყველა საჭირო უნარები ჰქონოდათ.

• თუმცა ეს ოპერაცია ფაქტობრივად "თავს ზევით ძალა არ არის“ ტიპის იყო, რადგან ისრაელი და უგანდა 4 000 კილომეტრით არიან დაშორებულები. ისრაელის ავიაციას ეს 4000 კილომეტრი მტრული ქვეყნების ცაზე უნდა ეფრინა, თუმცა პილოტებმა დაარწმუნეს ოპერაციის ავტორები, რომ ისინი შეძლებდნენ მსგავსი მარშრუტის უსაფრთხოდ გავლას.

ასევე მტრის აეროდრომზე თვითმფრინავის დასმაც არანაირ პრობლემას არ წარმოადგენდა. ერთადერთი შემაფერხებელი ფაქტორი ის იყო, რომ უზარამაზარი თვითმფრინავი "ჰერკულეს C-130” ვერ შეძლებდა უგანდამდე ჩაფრენას თუ სადმე საწვავს არ აავსებდა. სანამ ქვეყნის პოლიტიკოსები კენიასთან აწარმოებდნენ მოლაპარაკებას, რომ ისრაელის სამხედრო ავიაცია მათ აეროპორტში ჩაფრენილიყო და საწვავის მარაგი შეევსოთ, ნეგევის უდაბნოს მიწისქვეშა ანგარში ებრაელი პილოტები მისიის შესრულებისთვის ემზადებოდნენ, ხოლო მიწის ზემოთ, მშენებლებმა ენტებეს აეროპორტის ტერმინალის ზუსტი მაკეტი შექმნეს, სადაც "კომანდო“ და ელიტარული სპეცრაზმი შტურმის სიმულაციას ატარებდა. წვრთნამ აჩვენა, რომ მძევლების დახსნას, მას შემდეგ, რაც ტერორისტებს გაანეიტრალებდნენ, 75 წამი დასჭირდებოდა.

• ასე ელვისებურად იმიტომ უნდა ჩაეტარებინათ სპეცოპერაცია, რომ უგანდის არმია აუცილებლად მოვიდოდა ტერორისტების მხარდასაჭერად და ებრაელებს ერთი წამიც კი არ ჰქონდათ დასაკარგი.

2 ივლისს ამინი მორიგ ჯერზე მივიდა მძევლებთან და უთხრა, რომ ისრაელმა უარი თქვა მოთხოვნების შესრულებაზე და მათი სიტუაცია სერიოზულად დამძიმდა, რადგან მთელი შენობა ასაფეთქებელი მოწყობილობებით იყო შემოსაზღვრული და საჭიროების შემთხვევაში ააფეთქებდნენ.

ამინისა და ტერორისტების ქცევის ანალიზით, ფსიქოლოგები დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ უგანდის შეშლილი დიქტატორი საჩვენებელ დასჯას მოაწყობდა, რითაც ისრაელზე წნეხს გაზრდიდა. 3 ივლისს უგანდელ წყაროზე დაყრდნობით, მოსადს ჰქონდა ინფორმაცია, რომ მძევლების პირველი საჩვენებელი დასჯა მომდევნო დღეს იყო დაგეგმილი.

სადესანტო თვითმფრინავები დაუყონებლივ აფრინდნენ და უგანდისკენ დაიძრნენ. მთლიანობაში, დაახლოებით 300 ადამიანი 3 "ჰერკულესით“ მიფრინავდა. მეოთხეში კი საწვავის ავზები იყო, რომელსაც ენტებეს აროპორტში დაფრენის დროს გამოიყენებდნენ.

70 ტონიანი "ჰერკულესები“, რომელიც სამსართულიანი სახლის ზომისაა და ფრთების სიგრძე 120 მეტრი აქვს, ასევე მოიერიშე გამანადგურებლები, რომლებიც მათ აცილებდნენ რადიოკონტაქტების გარეშე, სრულ სიჩუმეში მიფრინავდნენ.

ისინი ენტებეში ჩაფრინდნენ და ტერმინალისკენ დაიწყეს მოძრაობა.

• ოპერაციას გენერალი დან შომრონი, მოიერიშე დანაყოფს კი ვიცე პოლკოვნიკი იონათან ნეთანიაჰუ, ისრაელის ამჟამინდელი პრემიერის ბენიამინის ძმა, ხელმძღვანელობდა.

მოსადის გეგმის მიხედვით, აეროპორტის დაცვას მოიერიშე სპეცდანაყოფის პირველი ნაწილი მანქანის კორტეჟით უნდა მიახლოებოდა. მათ ორი "ლენდ როვერით“ და ერთი შავი "მერსედესით“ დაიწყეს მოძრაობა. ამით დაცვას უნდა ეფიქრა, რომ იდი ამინის კორტეჟი მოდიოდა. თუმცა ბედის ირონია ის იყო, რომ წინა დღეებში იდი ამინი შავიდან თეთრ "მერსედესზე“ გადაჯდა, ამიტომ კორტეჟი დაცვამ გააჩერა და პასპორტები მოსთხოვა. მაყუჩიანი იარაღებით ისრაელის სპეცრაზმმა დაცვა დახოცა და ტერმინალისკენ გადაიწია. მანქანებიდან როდესაც გადმოვიდნენ და გზა ფეხით გააგრძელეს, ძალიან უჩუმრად გადაადგილდებოდნენ, მათი ფესხაცმლის ძირი სპეციალური კაუჩუკით იყო დამზადებული, რომელიც ჩუმად მოძრაობას უზრუნველყოფა.

პირველმა სპეცრაზმელები ტერორისტების ოპერაციის ხელმძღვნელმა შენიშნა, რომელიც იმდენად დაიბნა, რომ განგაშიც ვერ ატეხა. ნამდვილად, ვინ იფიქრებდა, რომ ისრაელი 4000 კმ-ის მოშორებით სპეცოპერაციას ჩაატარებდა.

• როგორც კი შენობას მიუახლოვდნენ სპეცრაზმმა ივრითულად დაიყვირა: "დაწექით! ძირს, იარაკტზე“ და შტურმი დაიწყო. სროლა წუთსა და 45 წამს გაგრძელდა, პირველი სართული ელვის სისწრაფით აიღეს და მძევლები გათავისუფლებული იყვნენ, დესანტის დანარჩენი ნაწილი მათი ევაკუაციით იყო დაკავებული.

ნაწილი კი მთავარი შესასვლელისკენ გაიქცა, ფიქრობდნენ, რომ უგანდელების სატანკო კოლონა მოემართებოდა, თუმცა აღმოჩნდა, რომ ტანკები კი არა, რამდენიმე სატვირთო უგანდელი ჯარისკაცებით იყო სავსე, ისინი სწრაფად გაანადგურეს.

დესანტის კიდევ ერთი ნაწილი აეროდრომზე მყოფ უგანდის მიგ-21-ებს ანადგურებდა, რადგან გაფრენის შემდეგ მათ არავინ ადევნებოდა.

4 ივლისს, დილას მთელ მსოფლიოში გავრცელდა სიახლე, რომ ისრაელმა თავისი მოქალაქეები ტყვეობიდან დაიხსნა და სამშობლოში დააბრუნა. სამწუხაროდ, რამდენიმე ტყვე ორმხრივ სროლას შეეწირა, ასევე ოპერაციას ემსხვერპლა იონათან ნეთანიაჰუც.

შიმონ პერესმა იონათანის საფლავზე თქვა:

"ოპერაცია "ენტებე“ ერთადერთი და განუმეორებელი იყო სამხედრო ისტორიაში. მან დაამტკიცა, რომ ისრაელს არა მხოლოდ საკუთარი საზღვრების, არამედ მისი შვილების დაცვაც შეუძლია.“

• ავტორი: ანრი კურტანიძე