"აზერბაიჯანისა და საქართველოს სტრატეგიული პარტნიორობა აძლიერებს ორივე სახელმწიფოს" - ვალერი ჩეჩელაშვილი

• ავტორი: ვალერი ჩეჩელაშვილი

სტატიის სათაურში გამოტანილი იდეა აზერბაიჯანისა და საქართველოს მოქალაქეების აბსოლუტურ უმრავლესობას კითხვებს არ გაუჩენს. მის სასარგებლოდ ბევრი არგუმენტის მოყვანა შეიძლება და ერთი შეხედვით თითქოს ჩანს, რომ უკვე ყველაფერი ნათელია. მაგრამ არც ასე მარტივად არის საქმე.

სტრატეგიული პარტნიორობა დიდ ურთიერთ პასუხისმგებლობას ეფუძნება და გულისხმობს თანმიმდევრულ, სისტემატურ და მრავალდონიან ურთიერთქმედებას. ეს განსაკუთრებით აქტუალურია დღეს, როცა ორი ქვეყანა, სამხრეთ კავკასიის რეგიონი და მთლიანად ევროპა, განსაკუთრებით კი მისი სამხრეთ-აღმოსავლეთი ნაწილი, გეოპოლიტიკური ტურბულენტობის სივრცედ იქცა. უკრაინაში რუსეთის ბარბაროსული შეჭრის შედეგად განადგურდა საერთაშორისო ურთიერთობების ფუნქციონირების ფუნდამენტური პრინციპები, ორმხრივი ურთიერთობების ფორმატები განიცდის დინამიურ ცვლილებებს და ყოველთვის ვერ უძლებს გამოცდას. მათ შორის სტრატეგიული პარტნიორობის პრინციპი. უკრაინა-საქართველოს ურთიერთობები ამის სამწუხარო მაგალითია. უკრაინელ და ქართველ დიპლომატებს უზარმაზარი ძალისხმევა მოუწევთ საიმისოდ, რომ ორი ქვეყნის ურთიერთობები თუნდაც 2021 წლის ბოლოს არსებულ დონეს დაბრუნდნეს,. მართალია, მათ დაეხმარებათ ორი მუდმივად მოქმედი ძლიერი პოზიტიური ფაქტორი - ორი ხალხის უზომო ემოციური თანაგრძნობა ერთმანეთის მიმართ და ათასობით ქართველი მოხალისე, რომლებიც უკრაინულ-რუსულ ფრონტზე უკრაინელ ძმებთან ერთად იცავენ უკრაინის, საქართველოს და მთელი სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპაის თავისუფლებასა და დამოუკიდებლობას.

აზერბაიჯანსა და საქართველოს შორის სტრატეგიული პარტნიორობა ჩვენი საერთო სიმდიდრე და მემკვიდრეობაა, ხოლო მისი მნიშვნელობა გასცდა ორმხრივი ურთიერთობების ჩარჩოებს. ასეთი პარტნიორობის გამყარების საფუძველია ორი ხალხის ისტორიული მეგობრობა და ურთიერთობის დადებითი ემოციური ფონი, რომელიც საუკუნეებს ითვლის.

საბჭოთა კავშირის დაშლისა და დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ, ორ ხალხს შესაძლებლობა მიეცა ხარისხობრივად ახალ დონეზე გადაეყვანა ურთიერთობა. აზერბაიჯანულ - ქართული ურთიერთობები ბოლო ოცდაათი და მეტი წლის განმავლობაში არის მაგალითი იმისა, თუ როგორ შეიძლება ამ მიზნის მიღწევა. მსგავსი შესაძლებლობები სხვა ქვეყნებსაც გაუჩნდათ, მაგრამ ბევრმა ამ პოტენციალის გამოყენება ვერ შეძლო.

ისტორიული სამართლიანობა მოითხოვს გავიხსენოთ და დავაფასოთ პრეზიდენტ ჰეიდარ ალიევისა და პრეზიდენტ ედუარდ შევარდნაძის განსაკუთრებული როლი ორ სახელმწიფოს შორის სტრატეგიული პარტნიორული ურთიერთობების ჩამოყალიბებასა და გაძლიერების საქმეში. რომ არა ეს ორი ლიდერი საერთაშორისო ასპარეზზე უდაო რეპუტაციითა და ავტორიტეტით, აზერბაიჯანსა და საქართველოს მეტად გაუჭირდებოდათ გასული საუკუნის მშფოთვარე 90-იანების გადალახვა. მაშინ ორივე ქვეყანა აგრესიული სეპარატიზმის საფრთხისა და ძლიერი გარე ზეწოლის პირისპირ აღმოჩნდა. მიუხედავად ამისა, ორმა ლიდერმა მოახერხა არა მხოლოდ თავიანთი ქვეყნების სახელმწიფოებრიობის განმტკიცება, არამედ მთელი რიგი მსხვილი ინფრასტრუქტურული პროექტის განხორციელება, რამაც აზერბაიჯანი და საქართველო გლობალური მოთამაშეების გეოპოლიტიკური და გეოეკონომიკური ინტერესების რუკაზე განათავსა. რუსეთის მძლავრი ნეგატიური გავლენისა და მის მიერ ჩვენს ქვეყნებში დესტრუქციული ელემენტების ამოქმედების, ასევე აგრესიული სეპარატიზმის გავლენის იარაღად გამოყენების მიუხედევად, აზერბაიჯანისა და საქართველოს ტანდემმა არა მხოლოდ განამტკიცა საკუთარი ქმედითუნარიანობა, არამედ ჩამოაყალიბა ორმხრივი სტრატეგიული პარტნიორობის ურთიერთობები, რომელიც ანგარიშგასაწევ ფაქტორად იქცა რეგიონულ და გლობალურ საერთაშორისო ურთიერთობებში.

ორმხრივი ურთიერთობების ეს ხარისხი არა მხოლოდ ჩვენი საერთო აქტივია, ის აგრეთვე დიდ პასუხისმგებლობას გვაკისრებს. უბრალოდ მისი მოცემულობად აღქმა და ურთიერთქმედების მიღწეული დონის პასიურად გამოყენება იქნებოდა პოლიტიკური ახლომხედველობის უკიდურესი გამოვლინება. აუცილებელია მუდმივი, სისტემატური, აქტიური, მრავალდონიანი დიალოგი ორმხრივ ფორმატში და საერთაშორისო პლატფორმებზე, პოლიტიკური პრიორიტეტებისა და ვექტორების მუდმივი შეჯერება. ამისთვის რესურსები, განსაკუთრებით ადამიანური, არ უნდა დაიზოგოს.

დღეს თანამშრომლობის მნიშვნელოვან სფეროს წარმოადგენს ტრანსკასპიური და ევროპული მიმართულება. აზერბაიჯასა და საქართველოს უკავია კრიტიკულად მნიშვნელოვანი გეოპოლიტიკური სივრცე კასპიის და შავ ზღვებს შორის, რაც ცენტრალური დერეფნის მთავარ კომპონენტს წარმოადგენს. ხოლო ცენტრალური დერეფნის მნიშვნელობა განუზომლად გაიზარდა რუსეთისა და ირანის მიმართ შეერთებული შტატებისა და ევროკავშირის მკაცრი სანქციების პოლიტიკის ფონზე.

ისეთი პროექტების წარმატება, როგორიცაა ტრანსკასპიური მილსადენის სისტემები ან „მწვანე ენერგიის კაბელი“ აზერბაიჯანიდან საქართველოსა და შავი ზღვის გავლით ევროკავშირამდე, დამოკიდებულია ორი ქვეყნის კომპეტენტურ და კოორდინირებულ მუშაობაზე, რაც არსებითად სტრატეგიული პარტნიორობის არსს წარმოადგენს.

საქართველოსთვის ევროკავშირში წევრობის კანდიდატის სტატუსის მინიჭება ახალ განზომილებას ანიჭებს ორმხრივ ურთიერთობებს. საქართველოს მომავალი გაწევრიანება ევროკავშირში ნიშნავს, რომ აზერბაიჯანს, თურქეთის მსგავსად, ექნება სახმელეთო საზღვარი ევროკავშირთან; აზერბაიჯანს, ისევე როგორც თურქეთს, გაუჩნდება სანდო დასაყრდენი პარტნიორი ევროკავშირში, რომელიც ორგანიზაციას უკეთ გაააზრებინებს აზერბაიჯანისა და თურქეთის ინტერესებსა და პრიორიტეტებს. ევროკავშირის სივრცის გაჩენა სამხრეთ კავკასიაში ნიშნავს ახალ გეოპოლიტიკურ რეალობას პოზიტიური კონტექსტის მდგენელით რეგიონის ყველა ქვეყნისთვის, მათ შორის აზერბაიჯანისთვის. სწორედ ეს გარემოება ხაზგასმით აღნიშნა აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ბატონმა ილჰამ ალიევმა ფორუმზე „ყარაბაღი: სახლში დაბრუნება 30 წლის შემდეგ. მიღწევები და სირთულეები“. მისი სიტყვებით, „...ჩვენ შევძელით წარმოგვეჩინა საკუთარი თავი - ორივე ქვეყანა - როგორც ერთიანი, სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი გუნდი ევროპაში..., ჩვენ სრულად გვესმის საქართველოს სურვილი გაწევრიანდეს ევროკავშირში, ვუსურვებ წარმატებებს ქართველ მეგობრებს ამ საქმეში. და ვულოცავ მათ საქართველოსთვის სტატუსის მინიჭებას»[1].

ორ ქვეყანას შორის თანამშრომლობა საგარეო ვაჭრობის სფეროში დინამიურად ვითარდება. ქვემოთ მოყვანილია საქართველოს მთავარი საგარეო სავაჭრო პარტნიორების ცხრილი ( მილიონი აშშ დოლარი)[2]

ფორმალურად, საქართველოს მესამე სავაჭრო პარტნიორია აშშ, რომელთან სავაჭრო ბრუნვა 2,046 მლნ. აშშ დოლარს შეადგენს, თუმცა ეს განპირობებულია იმპორტში მსუბუქი მეორადი ავტომობილების სავაჭრო პოზიციის ტოტალური დომინირებით - 1,832 მლნ. აშშ დოლარი. ასე რომ, აზერბაიჯანი საქართველოს სავაჭრო პარტნიორების სიაში მყარ მეოთხე ადგილს იკავებს, ჩინეთს ფეხდაფეხ. ალბათ, ეს შესაძლოა წარმატებათაც ჩაითვალოს, თუმცა იყო წლები, როდესაც აზერბაიჯანი საქართველოს მეორე სავაჭრო პარტნიორი იყო თურქეთის შემდეგ. თვალშისაცემია, რომ საქართველოდან მეორადი მსუბუქი ავტომობილების ექსპორტი ელვისებურად იზრდება, და დიდი ალბათობით, შემდგომი ექსპორტის საგანი ხდება. ზოგადად, სავაჭრო ბრუნვის სტრუქტურა ხასიათდება ინერციულობით, იშვიათად ჩნდება ახალი სავაჭრო პოზიციები. ორმხრივი ვაჭრობის ექსტენსიური ზრდის შესაძლებლობები თითქმის ამოწურულია. დროა ვიფიქროთ ეკონომიკური თანამშრომლობის უფრო ღრმა ფორმებზე, მაგალითად, სამრეწველო კოოპერაციაზე, ერთობლივ საწარმოებზე და ა.შ. ურთიერთობების ეს ხარისხი მოითხოვს როგორც ბიზნესის, ისე სამთავრობო უწყებების ახალ ხედვას და ურთიერთქმედების განსხვაბებულ ხარისხს.

არის კი ეს შესრულებადი ამოცანა? რა უშლის ხელს დღეს ჩვენს ქვეყნებს შორის თანამშრომლობის ახალ ეტაპზე განვითარებას?

ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა საქართველოს ხელმძღვანელობის ხშირი ცვლილებაა, რომლის მოტივები აზერბაიჯანში ყოველთვის არ ესმით. ახლა ისევ გვყავს ახალი პრემიერ-მინისტრი, ბატონი ირაკლი კობახიძე, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციური მოწყობის შესაბამისად, ინსტიტუციური მნიშვნელობით პირველი პირია. რამდენი დრო დასჭირდება მას, რომ სრულფასოვნად გაერკვეს აზერბაიჯანულ-ქართულ ურთიერთობებში, ცნობიერებაში გაატაროს მისი მნიშვნელობა და გაიაზროს, რომ აზერბაიჯანთან სტრატეგიულ პარტნიორობას ალტერნატივა არ გააჩნია როგორც ორმხრივ ურთიერთობებში, ასევე მრავალმხრივი საერთაშორისო თანამშრომლობის ფორმატებში?

რამდენად მალე მიაღწევს აზერბაიჯანის ლიდერთან ურთიერთობებში მისი ნდობის დონე თუნდაც ყოფილი პრემიერის, ბატონი ირაკლი ღარიბაშვილის ნდობის დონეს? მინდა მჯეროდეს, რომ ამას ხელს შეუწყობს დარგობრივი უწყებების საბაზისო საქმიანობა და, უპირველეს ყოვლისა, საგარეო საქმეთა სამინისტრო. ამ თვალსაზრისით, აზერბაიჯანისა და საქართველოს წარმომადგენლებისა და დიპლომატების ვიზიტების და ზოგადად შეხვედრების სიხშირე ნამდვილად არ არის დამაკმაყოფილებელი.

კარგად გვახსოვს დრო, როდესაც საგარეო საქმეთა მინისტრები თითქმის ყოველ კვირას ხვდებოდნენ ან ესაუბრობდნენ ერთმანეთს. ამ დიალოგს ზურგს უმაგრებდენ დარგობრივი უწყებები, საგარეო საქმეთა მინისტრის მოადგილეები, დეპარტამენტების დირექტორები და ორი ქვეყნის საელჩოები. დღეს ასეთი კონტაქტების დეფიციტის განცდაა. ძალიან მინდა, რომ ამ შეფასებებში ვცდებოდე.

2023 წელს აზერბაიჯანმა აღადგინა ტერიტორიული მთლიანობა საერთაშორისოდ აღიარებულ საზღვრებში და გაავრცელა სუვერენიტეტი ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე. ეს კარგია არა მხოლოდ აზერბაიჯანისთვის, არამედ მთლიანად სამხრეთ კავკასიისთვის. ეს არის რეგიონში საერთაშორისოდ აღიარებული საზღვრების აღდგენის პირველი პრეცედენტი, რაც სამხრეთ კავკასიაში გრძელვადიანი მშვიდობის დამყარებისა და მისი სტაბილურობისა და ინტეგრაციის რეგიონად გარდაქმნის შესაძლებლობებს აჩენს. ხოლო ჩვენი საერთო რეგიონი - სამხრეთ კავკასია - უკვე საკმაოდ ხელშესახებ ეკონომიკურ წონას იძენს. სამი ქვეყნის ჯამური ნომინალური მშპ 131,955 მილიონ აშშ დოლარს შეადგენს, აქედან სომხეთი - 24,540 მილიონი აშშ დოლარი, აზერბაიჯანი - 77,392 მილიონი აშშ დოლარი, ხოლო საქართველო – $30,023 მილიონი აშშ დოლარი (სსფ-ის 2023 წლის შეფასება[3]).

ამ ფონზე სავსებით მოსალოდნელი იყო, რომ აზერბაიჯანის პრეზიდენტის, ბ-ნ ილჰამ ალიევის ხელახლა არჩევასთან დაკავშირებით კითხვები არ იქნებოდა. არავის ეპარებოდა ეჭვი, რომ მხარდაჭერის პროცენტი 90%-ზე მეტი იქნებოდა, რაც გამართლდა კიდეც. მაგრამ სხვა საკითხებთან ერთად, აზერბაიჯანის საპრეზიდენტო არჩევნების შედეგები ასევე რეგიონული სტაბილურობის კომპონენტს წარმოადგენს. ჩნდება იმედი, რომ სამშვიდობო პროცესი ახალ იმპულსს შეიძენს. ხოლო აზერბაიჯანსა და საქართველოს სტრატეგიულმა პარტნიორობამ შესაძლოა ამ პროცესში დადებითი მხარდამჭერი ფაქტორის როლი შეასრულოს.

[1]https://www.ekhokavkaza.com/a/32716991.html

[2]https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/765/sakonlit-sagareo-vachroba

[3]https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_(nominal)