რაში მდგომარეობდა ოპერაცია "ოქროს თევზი" და როგორ ასწავლა CIA - მ უკრაინელებს "თევზაობა" - რა ხდება ცნობილი ამერიკული და უკრაინული სპეცსამსახურების თანამშრომლობაზე?

The New York Times-მა გამოაქვეყნა საგამოძიებო სტატია იმის შესახებ, თუ როგორ თანამშრომლობდნენ ამერიკისა და უკრაინის სპეცსამსახურები, რამაც რუსული აგრესიის მოგერიებაში დიდი როლი ითამაშა.

ამერიკულმა დაზვერვამ უკრაინელ კოლეგებთან მჭიდრო თანამშრომლობა 2014 წლიდან დაიწყო, როდესაც მაშინდელი პრეზიდენტი ვიქტორ იანუკოვიჩი რუსეთში გაიქცა. NYT-ს წყაროები უყვებიან, რომ თავდაპირველად აშშ ასეთი პარტნიორობით მაინცდამაინც დაინტერესებული არ იყო, უკრაინელ სპეცსამსახურებს მათი დარწმუნება უწევდათ.

ამერიკელ და უკრაინელ სპეცსამსახურების თანამშრომლობა ისეთი სახით, როგორც ახლაა, 10 წლის წინ დაიწყო, - წერს The New York Times, რომლის ჟურნალისტებმა ამერიკელ, უკრაინელ და ევროპელ ჩინოსნებთან 200-ზე მეტი ინტერვიუ ჩაწერეს.

• "აი, ასე დაიწყო ყველაფერი..."

2014 წლის თებერვალში უკრაინიდან ყოფილი პრეზიდენტი ვიქტორ იანუკოვიჩი გაიქცა, ხოლო უმაღლესმა რადამ უკრაინის უსაფრთხოების სამსახურის მმართველად ვალენტინ ნალივაიჩენკო დანიშნა. ვალენტინი აღნიშნულ თანამდებობას 2006-2010 წლებშიც იკავებდა და ამერიკელ სპეცსამსახურებთან ურთიერთობის დალაგებას ცდილობდა, თუმცა როგორც გამოცემა წერს, ეს თანამშრომლობა ჩაიშალა, როდესაც უკრაინამ იანუკოვიჩის დროს რუსეთთან დაახლოება დაიწყო.

მას შემდეგ, რაც უმაღლესი რადას სპიკერი ალექსანდრ ტურჩინოვი გახდა, უკრაინის პრეზიდენტის დროებითი მოვალეობის შემსრულებელი ვალენტინ ნალივაიჩენკო უკრაინის უსაფრთხოების სამსახურის შტაბ-ბინაში გადავიდა. ეზოში მან აღმოაჩინა უამრავი დამწვარი დოკუმენტი, შენობაში კი მთელი რიგი კომპიუტერები, სადაც ყველანაირი ინფორმაცია წაშლილი იყო. "ყველაფერი გასუფთავებული იყო. არც შუქი იყო, არც ხელმძღვანელობა, საერთოდაც იქ არავინ იყო“, - იხსენებს ნალივაიჩენკო.

ახალმა მეთაურმა დაუყონებლივ მიმართა ამერიკის ცენტრალურ სადაზვერვო სამმართველოსა და ბრიტანულ მი-6-ს, რათა სამმხრივი თანამშრომლობა დაეწყოთ და უკრიანული სპეცსამსახურები თავიდან შეექმნათ. "აი, ასე დაიწყო ყველაფერი“, - ამბობს ნალივაიჩენკო.

მალევე რუსეთმა ჯარები ყირიმში შეიყვანა, ხოლო დონბასში დონეცკის ეროვნული რესპუბლიკა გამოცხადდა. ნალივაიჩენკომ CIA-ს მიმართა, რომ დაზვერვითი ინფორმაცია მიეწოდებინათ, რის შემდეგ აღნიშნული სამსახურის დირექტორი ჯონ ბრენანი კიევში ჩავიდა.

უკრიანელ კოლეგებთან მან დაადასტურა, რომ აშშ ურთიერთობის განვითარებით დაინტერესებული იყო, თუმცა მხოლოდ CIA-სთვის კომფორტულ ტემპში. თანაც, როგორც NYT წერს, ამერიკული დაზვერვისთვის მთავარი კითხვა იყო, რამდენად დიდხანს დაიკავებდა ნალივაიჩენკო თავის პოსტს და შეძლებდა თუ არა უკრაინის ახალი ხელმძღვანელობა ამ კრიზისის გადატანას.

რამდენადაც წარსულში CIA-სა და СБУ-ს (უკრაინის სადაზვერვო სამსახური) უკვე ჰქონდათ ურთიერთობის წარუმატებელი გამოცდილება, ბრენანმა ნალივაიჩენკოს განუცხადა, - უკრაინულმა სპეცსამსახურებმა საქმით უნდა დაამტკიცონ, რომ შეუძლიათ ამერიკისთვის ძვირფასი ინფორმაციის მოპოვებაო.

ბრენანმა ისიც აღნიშნა, რომ СБУ-ს უწყებიდან რუსი აგენტები უნდა მოეშორებინა... უკრაინული სპეცსამსახურები ამ პირობებზე დათანხმდნენ.

The New York Times-ის ინფორმაციით, აშშ-ის იმჟამინდელი პრეზიდენტის, ბარაკ ობამას ადმინისტრაცია უკრაინის დაზვერვასთან თანამშრომლობით კრემლთან კონფლიქტს ერიდებოდა, ამიტომ თეთრ სახლში CIA-სა და СБУ-სთვის განისაზღვრა რიგი წესები, მათგან ერთ-ერთის თანახმად, მათ თანამშრომლობას არ უნდა გამოეწვია ადამიანების სიკვდილი.

უკრაინულ მხარეს ობამას ადმინისტრაციის მოთხოვნები არ მოეწონა, თუმცა საბოლოოდ მაინც შეძლეს მყიფე ბალანსის გამონახვა. როგორც გამოცემა წერს, მათ პარტნიორობაში მუდმივად შეინიშნებოდა დაძაბულობა, რადგან თეთრმა სახლმა არა და არ განსაზღვრა ყველა "წითელი ხაზი“.

• როგორ ასწავლეს ამერიკელებმა უკრაინელებს "თევზის ჭერა"

მხარეების ურთიერთობის განვითარებაზე დიდი გავლენა იქონია 2014 წელს მალაიზიის "ბოინგის“ კატასტროფამ. მაშინ СБУ-ს კონტრდაზვერვის მეხუთე დეპარტამენტის თანამშრომლებმა მნიშვნელოვანი ინფორმაცია მოაგროვეს, რომელიც თვითგამოცხადებული დნრ-ის შეიარაღებული დაჯგუფებების ავიაკატასტროფაში მონაწილეობას ადასტურებდა.

CIA-ს მოეწონა უკრაინელების მუშაობა, ამიტომაც მათ სერიოზული ვალდებულება პირველად აიღეს საკუთარ თავზე - ამერიკელმა სპეცსამსახურებმა უკრაინელებს დაცული კავშირის საშუალებები გადასცეს, ასევე მეხუთე სამმართველოს წევრები სპეციალურად გადაამზადეს.

"უკრაინელებს სჭირდებოდათ "თევზი" [სადაზვერვო მონაცემები], ჩვენ კი პოლიტიკური მიზეზების გამო, არ შეგვეძლო მიწოდება. თუმცა შეგვეძლო გვესწავლებინა "თევზის დაჭერა" და "თევზაობისთვის" საჭირო ხელსაწყოები გადაგვეცა“, - უყვება ჟურნალისტებს ერთ-ერთი ამერიკელი ჩინოსანი.

თუმცა 2015 წელს СБУ-სა და CIA-ს შორის ურთიერთობებმა დასუსტება დაიწყო, რადგან ნალივაიჩენკო თანამდებობიდან მოხსნეს. მეორე მხრივ ახალი შესაძლებლობები გაიხსნა, რადგან საკადრო ცვლილებების დროს, კონტდაზვერვის ხელმძღვანელი ვალერი კონდრატიუკი უკრაინის მთავარი დაზვერვის (ГУР) ხელმძღვანელად დანიშნეს.

თავდაპირველად აშშ-ის არ სურდა ГУР-თან ურთიერთობის განვითარება, რადგან ფიქრობდნენ, რომ უკრაინული დაზვერვა მნიშვნელოვან ინფორმაციას არ აწვდიდა, თუმცა კონდრატიუკმა საპირისპირო დაამტკიცა. კერძოდ, მან აშშ-ის თავდაცვის სამინისტროს სადაზვერვო მმართველობასთან შეხვედრა მოაწყო, რომელზეც გასაიდუმლოებული რუსული დოკუმენტები გადასცა. ამერიკის სამართველომ ამ ამბავს ეჭვის თვალით შეხედა და გადაწყვიტა ГУР-თან არ ეთანამშრომლა.

მაშინ კონდრატიუკმა გადაწყვიტა CIA-სთან დაელაგებინა ურთიერთობა და რუსეთის ჩრდილოეთ ფლოტზე საიდუმლო დოკუმენტები გადასცა, რომელშიც შედიოდა, მაგალითად, ატომური წყალქვეშა გემების პროექტების ინფორმაციები. "მას შემდეგ, რაც CIA-ს ანალიტიკოსებმა დაადასტურეს დოკუმენტების ნამდვილობა, ამერიკული სპეცსამსახურების თანამშრომლები ГУР-ის მეთაურის ოფისს რეგულარულად ტოვებდნენ დოკუმენტებით სავსე ზურგჩანთებით“,- წერს NYT.

ორივე უწყება მიიჩნევდა, რომ თანამშრომლობა ურთიერთმომგებიანი იყო. კონდრატიუკი დარწმუნებული იყო, რომ ამერიკული სპეცსამსახურები ГУР-ის გაძლიერებაში ეხმარებოდნენ, ხოლო CIA მიიჩნევდა, რომ უკრაინული დაზვერვა რუსი აგენტების გადმობირებაში დაეხმარებოდა.

"რუსმა თავს უფლება რომ მისცეს და ამერიკელს გადააბირებინოს თავი, ეს არის ღალატის უმაღლესი ფორმა, თუმცა როდესაც უკრაინელი გადმოიბირებს რუსს, ეს, უბრალოდ, ლუდის სმა და მეგობრული საუბარია“, - ამბობს კონდრატიუკი.

დროთა განმავლობაში ГУР-ისა და კიევში CIA-ს რეზიდენტურის მეთაური, რომელსაც უკრაინელები "სანტა-კლაუსს" ეძახდნენ (NYT მის სახელს არ ასახელებს) დაახლოვდნენ და უწყებებს შორის ურთიერთობა აქტიურად განვითარდა.

მალევე CIA-მ უკრაინელ კოლეგებს მოწყობილობები გაუგზავნა, ხოლო უკრაინელებმა კი რუსეთის საზღვართან აგენტების ქსელების შექმნა დაიწყეს.

• ოპერაცია "ოქროს თევზი“

გარდამტეხი მომენტი 2016 წლის იანვარში დადგა, როდესაც კონდრატიუკი ვაშინგტონში გაემგზავრა. მაშინ CIA დათანხმდა, რომ ГУР-სთვის შეტყობინების გადატაცების სისტემის მოდერნიზება დაეწყო. სანაცვლოდ, უკრაინის უწყების ხელმძღვანელი დათანხმდა, რომ ამერიკელებისთვის მთელი გადაუმუშავებელი სადაზვერვო მონაცემები გაეზიარებინა.

მალევე CIA-მ უკრაინელ კოლეგებს დაპირებული მოწყობილობები გაუგზავნა, მათ კი აგენტურის ქსელის გაფართოება დაიწყეს, მათ შორის იყო 12 საიდუმლო ობიექტი რუსეთის საზღვართან. პარალელურად უკრაინელი სპეცსამსახურების მომზადების პროგრამა ამუშავდა. მზვერავებს ევროპის ორ ქალაქში ამზადებდნენ. "პროგრამას ერქვა: ოპერაცია "ოქროს თევზი“და მის კურსდამთავრებულებს რუსეთის საზღვართან არსებულ 12 ოპერატიულ ბაზაზე უშვებდნენ, საიდანაც რუსეთის შიგნით არსებულ ჯაშუშების ქსელებს მართავდნენ", - ამბობს კონდრატიუკი.

როგორც გამოცემა აღნიშნავს, CIA-ს ხშირად წლები სჭირდება, რომ უცხო ქვეყნის დაზვერვასთან ერთობლივი ოპერაციის ჩატარების ნდობამდე მივიდეს. უკრაინის შემთხვევაში მათ 6 თვეზე ნაკლები დასჭირდათ.

თანაც "წითელი ხაზები“ არსად გაქრა, ხოლო სპეცსამსახურებთან თანამშრომლობა ძირითადად ინფორმაციის შეგროვება-გაცვლით შემოიფარგლებოდა. მეტიც, CIA უკრაინელებს არწმუნებდა, რომ იმ შემთხვევაში თუ რუსი სამხედროები დონბასში შეტევით ოპერაციას დაიწყებდნენ, მათ რკინიგზა არ აეფეთქებინათ. ამ შემთხვევის შემდეგ, კონდატიუკმა გადაწყვიტა, რომ მსგავსი ოპერაციების შესახებ, ამერიკელი კოლეგებისთვის აღარაფერი ეთქვა.

2016 წელს, როდესაც უკრაინულმა დაზვერვამ გაიგო, რომ რუსი სამხედროები ანექსირებული ყირიმის აეროდრომებზე ვერტმფრენების გადასროლას გეგმავდნენ, ГУР-ის მეთაურმა "რაზმ 2245-ს“, რომლის წევრებმა CIA-ს გადამზადება გაიარაეს, დაავალა, რომ აეროდრომზე ასაფეთქებელი მოწყობილობები დაემონტაჟებინათ. ერთ-ერთი, ვინც აღნიშნულ მისიაზე გაგზავნეს, ГУР-ის ამჟამინდელი მეთაური კირილ ბუდანოვი იყო.

ოპერაცია ჩაიშალა, რადგან უკრაინელები რუს ჯარისკაცებს გადაეყარნენ, დაიწყო სროლა, რის შედეგადაც რამდენიმე ადამიანი დაიღუპა, უკრაინელებს უკან დახევა მოუწიათ.

ამ ამბავიდან გამომდინარე, ვლადიმირ პუტინმა განაცხადა: "რა თქმა უნდა, ჩვენ ასეთ მოვლენებს გვერდს ვერ ავუვლით“. ბარაკ ობამას ზოგიერთი მრჩეველი CIA-ისა და უკრაინის დაზვერვის თანამშრომლობის შეწყვეტას ითხოვდა, თუმცა სპეცსამსახურის წარმომადგენლებმა დაარწმუნეს, რომ ეს შეცდომა იქნებოდა: CIA აშშ-ის საპრეზიდენტო არჩევნებში რუსეთის ჩარევას იძიებდა, ხოლო უკრაინელებმა მათ მნიშვნელოვანი ინფორმაცია მიაწოდეს.

ბრენანი დაუკავშირდა კონდრატიუკს და თავიდან განუსაზღვრა "წითელი ხაზები“, თუმცა მალევე ГУР-ის მეთაური თანამდებობიდან მოხსნეს. შემდეგ იყო დონბასის მხარეს მებრძოლი "სპარტას“ მეთაურის არსენ პავლოვისა ("მოტოროლა") და "სომალის“ ბატალიონის მეთაურის მიხაილ ტოლსტიხის ("გივი") დაღუპვა. ობამას მრჩევლები განრისხებულები იყვნენ, თუმცა ვერაფრის გაკეთებას ვერ ახერხებდნენ, რადგან არჩევნებამდე სულ რამდენიმე კვირა რჩებოდა. არჩევნებში კი დონალდ ტრამპმა გაიმარჯვა...

• ტრამპის პრეზიდენტობიდან დღემდე...

"ტრამპმა პუტინი შეაქო და რუსეთის არჩევნებში ჩარევა უარყო“, - ვკითხულობთ NYT-ის სტატიაში. მაგრამ მან თავის ადმინისტრაციის საკვანძო პოზიციებზე "ქორები“ დანიშნა. CIA-ს დირექტორი გახდა მაიკ პომპეო, ხოლო პრეზიდენტის მრჩეველი ეროვნული უსაფრთხოების მიმართულებით - ჯონ ბოლტონი. "რასაც არ ამბობდა და აკეთებდა ტრამპის ადმინისტრაცია, ისინი სხვა მიმართულებით მოძრაობდნენ“, - წერს NYT. საბოლოოდ აშშ-ისა და უკრაინის სპეცსამსახურების თანამშრომლობა მხოლოდ გაფართოვდა.

ერთ-ერთი ერთობლივი ოპერაციით, ГУР-მა მიიღო ინფორმაცია, რომლის მიხედვით CIA-მ დაადგინა, რომ რუსული სახელისუფლებო ძალები, ჰაკერულ დაჯგუფება Faancy Ber-თან ერთად, აშშ-ს საპრეზიდენტო არჩევნების წინ, კიბერშეტევებში იღებდნენ მონაწილეობას.

ГУР-ის ამჟამინდელი მეთაური კირილ ბუდანოვი, როდესაც იმ პერიოდს იხსენებს, აღნიშნავს, რომ ამერიკულ სპეცსამსახურებთან თანამშრომლობა სულ უფრო ძლიერდებოდა და მეტ და მეტ სფეროს მოიცავდა. The New York Times წერს, რომ თანამშრომლობა იმდენად წარმატებული იყო, რომ CIA-მ მისი გავრცელება ევროპის სპეცსამსახურებზე სცადა. "საბოლოოდ, რუსეთის წინააღმდეგ მთელი კოალიცა ჩამოყალიბდა, რომელშიც მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ უკრაინელი სპეცსამსახურები", - წერს გამოცემა.

რუსეთის უკრაინაში სრულმასშტაბიანი შეჭრის შემდეგ, CIA-ს პატარა ჯგუფი უკრაინაში დარჩა. მათმა სადაზვერვო ინფორმაციამ და პარტნიორების დახმარებამ უკრაინას ომის პირველი თვეები გადაატანინა. კერძოდ, CIA-ს მონაცემები უკრაინელ სპეცსამსახურებს პრეზიდენტ ვლადიმირ ზელენსკის მოკვლის მცდელობის აღკვეთაში დაეხმარა.

ომის დაწყების შემდეგ, თეთრმა სახლმა შეზღუდვები გააუქმა და ამერიკულ დაზვერვას უფლება მისცა უკრაინელებს ყველა საჭირო ინფორმაცია მიაწოდონ, რაც უკრაინელებს საშუალებას აძლევს ოკუპანტების წინააღმდეგ წარმატებული ოპერაციები ჩაატარონ.

• ავტორი: ანრი კურტანიძე