“გავოცდი, როცა ქუთაისს ეწვია, საკმაოდ გახუნებულ ჩოხაში გამოწყობილი... ჩუმი გენიოსი იყო და როგორც ცნობილია, გენიოსისთვის კანონი არ დაწერილა“ - კონსტანტინე გამსახურდიას ლეგენდარული ლექცია ვაჟა-ფშაველაზე

“ენას გიწუნებ, ფშაველო,/ მგოსანო მაღალ მთისაო,/ თუმც კი გვითესავ მარგალიტს!../ მკითხველიც იმას მკისაო!" - როგორც ცნობილია, ეს სტრიქონები აკაკი წერეთელმა ვაჟა-ფშაველას მიუძღვნა, რასაც მაშინვე არაერთგვაროვანი შეფასებები მოჰყვა.

ამ სიტყვების ავტორი აკაკი იყო და ერთი შეცდომა ალბათ, მასაც ეპატიებოდა, თუმცა კაცია და გუნება...

თავად ვაჟამ, ბევრი ფიქრის შემდეგ მგოსანს ლექსად ასე უპასუხა:

"გულს მისვენია ხატადა/ ენა მთისა და ბარისა./ მე არც ერთს კილოს არ ვწუნობ,/ თუა ქართველის გვარისა,/ მოთაყვანე ვარ ყოვლისა/ იმათ ტკბილის და მწარისა".

• ვაჟა-ფშაველაზე აზრი დიდმა მწერალმა - კონსტანტინე გამსახურდიამ გამოთქვა და მას ლექციაც მიუძღვნა, რომელშიც გენიოსი საკადრისად შეაფასა.

გთავაზობთ იმ ლექციის ეპიზოდებს, სადაც თავად დიდი შემოქმედი, დაუშურებლად საუბრობს გენიოსზე:

“სიყრმეში ვაჟა-ფშაველა წარმოდგენილი მყავდა როგორც ჩოხიანი დევკაცი, ფანდურით ხელში. უფრო მეტი, იგი თავჩაჩქნიან და თორიან ვაჟკაცად მეოცნებეობაა... როგორ გავოცდი, როცა ქუთაისს ეწვია ვაჟა საკმაოდ გახუნებულ ჩოხაში გამოწყობილი. არც მისი საკმაოდ დაბალი შუბლი და არც თვალები გენიოსობის ნიშანს არ ატარებდნენ. მერმე ის იყო, მე უცხოეთს წავედი და სამშობლოდან მომესმოდა მისი გოლიათური ბუბუნი. ვაჟა ძველი საქართველოს რაინდული წარსულის ვარდია... ლირა... ჩაჩქანი და რკინის პერანგი შეეძლო ეტარებინა მხოლოდ ვაჟას. მსოფლიო პოეზიაში არ მეგულება მისი ბადალი პოეტი. ასეთი თავისთავადი, ორიგინალობით მოსილი. მისი გამოჩენა ქართული პოეზიის ვარსკვლავედზე იწვევს ჩვენს გულში აღტაცებას და განცვიფრებას. რუსთაველმა და გურამიშვილმა დაანათეს მას დიდი მადლი ეგ იყო და ეგ. პოეტის შეფასებაში ჩემთვის უმთავრესია ენობრივი პოზიცია ავტორის, რადგან ენა მწერლისათვის, რაც კომპოზიტორისთვის, სამუსიკო ინსტრუმენტია. აქ ბევრი რამ ჰქონდა სადაო აკაკი წერეთელს და სიმონ ხუნდაძეს...

მე სიყრმიდანვე ვაჟას მემხრე ვიყავი და გიმნაზიის უკანასკნელ კლასებში მერხიდან ვუწევდი ოპოზიციას ჩემს განსვენებულ მასწავლებელს - სიმონ ხუნდაძეს. იმ დროიდან მე არ შემიცვლია შეხედულებანი ვაჟას ენისმიერი პოზიციების მიმართ. მიუხედავად იმისა, რომ მე პირადად მუდამ მიმაჩნდა ქართული ენის გენერალური ხაზი ის მაგნიტურ ველია, რომელსაც მწერალი არ უნდა გადასცდეს, მაგრამ ვაჟა ჩუმი გენიოსი იყო და როგორც ცნობილია, გენიოსისთვის კანონი არ დაწერილა... ზოგს ასე ჰგონია, რომ ვაჟას კუთხურ, ფშავურ-ხევსურული დიალექტი რომ არ მოეშველიებინა, ამ სიმაღლეზე ვერ ასწევდა თავის პოემებსა და ლექსებს. მე კი მგონია, ვაჟა განგებ გაემიჯნა ტრივიალურ პროვინციალიზმში გადაჭრილ ქართულ ენას.

ილიას და აკაკის სიკვდილის შემდეგ ქართული ენა დაიქსაქსა, უგერგილო მწერლებმა ვერ შეძლეს დიალექტების ტყვეობიდან თავის დაღწევა... ჩვენ ვიქნებით უსამართლოდ განმსჯელნი, თუ დიალექტიზმის ცოდვებს მოვხსნით ჩვენს კლასიკოსებს... პროზასა და პოეზიაში, რემარკებში ვაჟა მაინცდამაინც არ სცოდავს. არავითარი საყვედური არ ეკუთვნოდა აკაკისაგან, არც არავისგან. ვაჟას საოცარი შემართება პოეზიაში ისეთ შთაბეჭდილებას ქმნიდა, თითქოს არც კი იცოდა მან თავისი ტალანტის ფასი. უცნაური იყო ზოგ-ზოგი კრიტიკოსისგან იმის მტკიცება, თითქოს ვაჟა ველური, გაურანდავი ტალანტი ყოფილიყოს... საკმარისია გადავათვალიეროთ მისი კრიტიკული წერილები, დავრწმუნდეთ, რომ ვაჟა დიდად განათლებული ადამიანი იყო. მსოფლიო მწერლობაში ორი საწყისი ებრძოდა ურთიერთს - მთისა და ბარისა... არსებითად ვაჟა განერიდა რუსიციზმებითა და ბარბარიზმებით დანაგვიანებულ ქართულ ენას და ჭეშმარიტად მარგალიტების მთესველმა ქართულ ენაში შემოუშვა მთაში გადახიზნული ლექსური მარაგი და მისი მითოლოგია"...

ლექცია ვრცელია, სადაც კონსტანტინე გამსახურდია გულდასმით განიხილავს მწერლის შემოქმედებას და ყოველ წინადადებაში მის გენიოსობას ამტკიცებს. ეს ყველაფერი მხოლოდ აუდიოფირზე არსებობს, ჩანაწერია და მისი მოსმენა დიდ სიამოვნებას გვრის მსმენელს...

ჩემთვის, როგორც რიგითი მკითხველისთვის კი, ვაჟა გენიოსია და ქართულ პოეზიაში ერთ-ერთი ლიდერის პოზიციას დამსახურებულად იკავებს. უბრალოდ შეუდარებელია... სანამ მთას ვეწვეოდი და მისი მშვენიერებით დავტკბებოდი, ჯერ ვაჟას შემოქმედებას ვეზიარე და შემდეგში უკვე იქ მოხვედრილს, ისევ ვაჟა მმასპინძლობდა, რადგანაც ამ შემოქმედის სიდიადე უკვე იქ, ადგილზე შევიგრძენი - საოცარი სიზუსტით ჰქონდა ის ყველაფერი გადმოცემული, ისეთი იყო, როგორც მის ნაწერებში... კონსტანტინე გამსახურდიას შეხედულება გენისზე, ამდენი წლის შემდეგ არა მარტო სასიამოვნოდ ჟღერს, თავად გამსახურდიას ღირსეულად წარმოაჩენს.