რუსეთი სამხრეთ კავკასიაში გავლენას კარგავს: შეთანხმების მცდელობა ყოფილი შუამავლის გარეშე - რაზე შეთანხმებიან აბუ-დაბიში ფაშინიანი და ალიევი?
აბუ-დაბიში აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ილჰამ ალიევისა და სომხეთის პრემიერ-მინისტრის ნიკოლ ფაშინიანის შეხვედრა მიმდინარეობს, - ამის შესახებ ინფორმაციას სომხური მედია ავრცელებს.
- გავრცელებული ინფორმაციით, ილჰამ ალიევისა და ნიკოლ ფაშინიანის შეხვედრის მიზანს სამშვიდობო შეთანხმების დასრულებაზე მუშაობა წარმოადგენს.
ცნობისთვის, ეს სომხეთისა და აზერბაიჯანის ლიდერების პირველი ოფიციალური შეხვედრაა მას შემდეგ, რაც მხარეები სამშვიდობო შეთანხმების პროექტზე შეთანხმდნენ.
სომხეთის პრემიერ-მინისტრი, ნიკოლ ფაშინიანი აბუ-დაბიში გუშინ, 9 ივლისს ჩავიდა და არაბთა გაერთიანებული საამიროების პრეზიდენტს, მოჰამედ ბინ ზაიდ ალ ნაჰიანს შეხვდა.
ექსპერტები აცხადებენ, რომ აბუ-დაბიში გამართული შეხვედრა შეიძლება იყოს ორი ქვეყნის მოლაპარაკებების ახალი მცდელობა – და ეს რუსეთის შუამავლობის გარეშე.
BBC-ი არკვევდა, რაზე ისაუბრებენ ორი ლიდერი და რამდენად შორსაა მშვიდობა მათ შორის.
"ზანგეზურის დერეფანი" თუ "მშვიდობის გზაჯვარედინი"
ისტორიკოს ჟირაირ ლიპარიტიანის აზრით, აბუ-დაბიში გამართულ შეხვედრაზე განიხილება ორ ქვეყანას შორის კომუნიკაციების გახსნა, საზღვრის დემარკაცია და სხვა გადაუჭრელი საკითხები.
“ვფიქრობ, დღის წესრიგში ყველა საკითხი იქნება, ეს თავისუფალი დისკუსია იქნება, რაც უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ერთ საკითხზე კონცენტრაცია“, - განუცხადა ლიპარიტიანმა BBC-ს.
სომხეთი და აზერბაიჯანი ოცდაათ წელზე მეტი ხნის განმავლობაში ყარაბაღის გამო მტრობდნენ, მაგრამ ახლა ისინი ამასაც კი არ განიხილავენ. 2020-2023 წლებში აზერბაიჯანმა აღადგინა კონტროლი ტერიტორიაზე, ყარაბაღელი სომხები სომხეთში გაიქცნენ, ხოლო ერევანმა უარი თქვა რეგიონზე პრეტენზიებზე. მაგრამ ორ ქვეყანას შორის სერიოზული უთანხმოებები რჩება.
ერთ-ერთი მათგანია გზის საკითხი, რომელიც აზერბაიჯანის ტერიტორიას ნახიჩევანთან უნდა აკავშირებდეს. სომეხი პოლიტოლოგის, ტიგრან გრიგორიანის აზრით, სწორედ ეს თემა იქნება აბუ-დაბიში განხილვის მთავარი საგანი.
ბაქო ითხოვს „ზანგეზურის დერეფნის“ მიწოდებას – უწყვეტ კავშირს სომხეთის გავლით. რუსეთი ამ პროცესში თავს შუამავლად მიიჩნევდა, რომელიც რეგიონული კომუნიკაციების გახსნით ისარგებლებდა და მოლაპარაკებებში აქტიურად მონაწილეობდა რუსეთის ვიცე-პრემიერი ალექსეი ოვერჩუკი. მოსკოვს სურდა, რომ სომხეთის გავლით გზა რუსეთის ფედერაციის უშიშროების ფედერალური სამსახურის სასაზღვრო სამსახურს ეკონტროლებინა.
ერევანში ამტკიცებდნენ, რომ ასეთი სცენარი ეწინააღმდეგება სომხეთის სუვერენიტეტს – და რომ მის ტერიტორიაზე გამავალი ტვირთები უნდა შემოწმდეს. ფაშინიანს ასევე არ სურდა ФСБ-ს მონაწილეობა პროექტში.
ალტერნატივად ის სთავაზობდა პროექტს „მშვიდობის გზაჯვარედინი“ – საზღვრების გახსნას აზერბაიჯანთან და თურქეთთან, რაც შექმნის უმოკლეს მარშრუტს მარმარილოსა და კასპიის ზღვებს შორის და შავ ზღვასა და სპარსეთის ყურეს შორის.
ბაქოს ურთიერთობები კრემლთან მნიშვნელოვნად გაუარესდა ბოლო ერთი წლის განმავლობაში, და ახლა იქაც არ სურთ რუსეთის მონაწილეობა კომუნიკაციების გახსნაში.
მიდგომის შეცვლა აქტუალურს ხდის სომხეთის მიერ შეთავაზებულ კომპრომისებს – მაგალითად, ტვირთების შემოწმებაში საერთაშორისო უსაფრთხოების კომპანიის ჩართვას. ამჟამად მხარეები ვაშინგტონთან განიხილავენ ასეთი ვარიანტის განხორციელებას ამერიკული კომპანიის მონაწილეობით, წერდა რეგიონული ექსპერტი ოლესია ვართანიანი. ამის შესახებ ასევე იტყობინებოდა ჟურნალისტი ტატულ აკოფიანი, რომელმაც პირველმა გამოაქვეყნა ფაშინიანისა და ალიევის შეხვედრის თარიღი და ადგილი.
აშშ-ის როლზე პროცესში ასევე მეტყველებს ის ფაქტი, რომ სამშაბათს აშშ-ის სახელმწიფო მდივანმა მარკო რუბიომ განაცხადა, რომ იმედოვნებს, რომ მალე გაფორმდება სამშვიდობო ხელშეკრულება ორ მხარეს შორის.
თურქეთიც დაინტერესებულია ორ ქვეყანას შორის საზღვრების გახსნით. ივნისში ფაშინიანმა ისტორიული ვიზიტი განახორციელა სტამბოლში პრეზიდენტ რეჯეფ თაიფ ერდოღანის მიწვევით. ამის შემდეგ პრესაში გაჩნდა ინფორმაცია სომხეთის გავლით გზის კომპრომისული ვარიანტის განხილვის შესახებ.
თუ კომუნიკაციები მოსკოვის მონაწილეობის გარეშე გაიხსნება, ეს უდიდესი დარტყმა იქნება რუსეთის გავლენისთვის სამხრეთ კავკასიაში, აღნიშნავს ტიგრან გრიგორიანი.
- სომხეთის კონსტიტუცია
სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის სამშვიდობო ხელშეკრულების ტექსტი ჯერ კიდევ მარტში შეთანხმდა, მაგრამ ხელი არ მოეწერა. ალიევი რამდენიმე წინაპირობას აყენებს: სომხეთის კონსტიტუციის შეცვლა, რომელშიც არის მითითება სხვა დოკუმენტზე ნაგორნო-ყარაბაღის ხსენებით; ეუთოს მინსკის ჯგუფის დაშლა, რომლის მანდატი ყარაბაღის კონფლიქტის მოგვარებაა; ევროკავშირის დამკვირვებლების გაყვანა საზღვრის სომხური მხრიდან.
ფაშინიანმა მიანიშნა, რომ მზად იყო ყველა ამ დათმობაზე წასასვლელად და სამშვიდობო ხელშეკრულებასთან ერთად შესთავაზა ეუთოს მინსკის ჯგუფსა და ევროპელ დამკვირვებლებზე უარის თქმა.
მაგრამ სომხეთის კონსტიტუციასთან დაკავშირებით საკითხი უფრო რთულია – მის შესაცვლელად საჭიროა რეფერენდუმი, რომელიც სავარაუდოდ 2026 წლის ზაფხულამდე ვერ ჩატარდება, და მისი შედეგის პროგნოზირება შეუძლებელია. თუ ბაქო ამ პირობაზე დავას გააგრძელებს, მაშინ მშვიდობის ზავის დადება შესაძლოა მინიმუმ ერთი წლით – ან განუსაზღვრელი ვადით – გადაიდოს.
შუჯატ ახმედზადე, თავის მხრივ, ვარაუდობს, რომ აბუ-დაბიში გამართულ შეხვედრაზე შესაძლოა განიხილონ სამშვიდობო ხელშეკრულების ხელმოწერის გარშემო არსებული ტექნიკური საკითხები – როგორიცაა ხელმოწერის თარიღი და ადგილი.
ლიპარიტიანის თვალსაზრისით, აბუ-დაბიში გამართული შეხვედრა უპირველეს ყოვლისა არის სიგნალი, რომ გაურკვევლობისა და რამდენიმე პარალელური გლობალური კონფლიქტის პირობებში, სომხეთისა და აზერბაიჯანის ლიდერები ინარჩუნებენ კავშირს და უშუალოდ, შუამავლების გარეშე ურთიერთობენ.