კრუბერის გამოქვაბული - მღვიმე, რომლის ფსკერამდეც არავის ჩაუღწევია: რა არის ცნობილი უდიდესი განძის შესახებ, რომელიც საქართველოში, აფხაზეთში მდებარეობს

პლანეტაზე უამრავი გამოქვაბულია, რომელთა უმეტესობა ცნობილი, შესწავლილი და გამოკვლეულია, მათი სიღრმეც კი ზუსტად არის განსაზღვრული. ასევე, არსებობს ჯერ კიდევ აღმოუჩენელი გამოქვაბულები, რომლებსაც ზედაპირზე გამოსასვლელი არ აქვს. ასეთი მცირე რაოდენობითაა და ძირითადად მსოფლიოს შორეულ კუთხეებში მდებარეობს, სადაც აღმოჩენისა და შესწავლის დროს ელის.

თუმცა, არსებობს ერთი უჩვეულო გამოქვაბული, რომლის რეალური სიღრმე ნახევარსაუკუნოვანი კვლევების მიუხედავად, დღემდე უცნობია. მეცნიერები ამ გამოქვაბულს ნამდვილ საგანძურს უწოდებენ.

• მსოფლიოში ყველაზე ღრმა გამოქვაბულის აღმოჩენის ისტორია

კრუბერის, იგივე "ყვავების გამოქვაბული", აფხაზეთის ტერიტორიაზე მდებარეობს და სამართლიანად ითვლება "გამოქვაბულებს შორის ევერესტად“, რადგან მისი სიღრმე ორ ათას მეტრზე მეტია. თუმცა, სპეციალისტები ამბობენ, რომ მისი რეალური სიღრმე ჯერ კიდევ არ არის დადგენილი და კვლევები გრძელდება.

გამოქვაბული პირველად 1960 წელს ქართულმა სპელეოლოგიურმა ექსპედიციამ აღმოაჩინა, რომელსაც თამაზ კიკნაძე ხელმძღვანელობდა. არაბიკის მთაზე ასვლისას, რომელიც დასავლეთ კავკასიაში ერთ-ერთი ყველაზე დიდი მაღალმთიანი კარსტული მასივია, სპელეოლოგებმა მაღლა მთებში ვიწრო ნაპრალი იპოვეს. 150 მეტრის სიღრმეზე დაშვებისას მიხვდნენ, რომ უცნობ გამოქვაბულში იმყოფებოდნენ, რომლის არსებობაც ამ ადგილებში ჯერ კიდევ მე-20 საუკუნის დასაწყისში რუსმა გეოგრაფმა ალექსანდრ კრუბერმა იწინასწარმეტყველა.

ის იყო ერთ-ერთი პირველი მკვლევარი, რომელმაც არაბიკის ტერიტორიაზე 1911 წელს ფეხი დადგა, მაგრამ, შესაძლოა, ვიწრო შესასვლელის გამო, გამოქვაბულის აღმოჩენა ვერ შეძლო, ან სავარაუდოდ, ეს შესასვლელი მოგვიანებით გაჩნდა. ექსპედიციის წევრებმა გადაწყვიტეს გამოქვაბულისთვის კრუბერის სახელი დაერქმიათ, რომელმაც ამ რეგიონის შესწავლაში დიდი წვლილი შეიტანა. მეორე სახელი გამოქვაბულმა მის შესასვლელთან მობინადრე ყვავების დიდი რაოდენობის გამო მიიღო.

• კიკნაძის ექსპედიციის მიერ გამოქვაბულის აღმოჩენის შემდეგ, მოეწყო ათამდე სხვა ექსპედიცია, რომლის მიზანიც სიღრმის გაზომვა, კარტოგრაფია და ცოცხალი ორგანიზმების ახალი სახეობების მოძიება იყო. ყოველი ექსპედიციის შემდეგ გამოქვაბულის იდუმალი მიწისქვეშა გზების შესახებ ცოდნა იზრდებოდა და ყოველი ექსპედიცია აცხადებდა ახალ სიღრმეზე ჩასვლის შესახებ.

1990-იან წლებში რეგიონში არსებულმა კონფლიქტებმა ექსპედიციები შეაჩერა და ის მხოლოდ ათი წლის შემდეგ განახლდა. 2000-იანი წლების დასაწყისისთვის მკვლევრებმა 1910 მეტრის სიღრმეს მიაღწიეს, რაც სიღრმით ახალ მსოფლიო რეკორდამდე ავიდა და კრუბერის გამოქვაბული მსოფლიოში პირველ ადგილზე გაიყვანა.

• რას წარმოადგენს გამოქვაბული, რომელიც არაბიკის მთებში მდებარეობს?

არაბიკის მთა, სადაც კრუბერის გამოქვაბული მდებარეობს, რამდენიმე ასეული გამოქვაბულისგან შემდგარი მიწისქვეშა ქსელია, რომელთა ფორმირება ხუთ მილიონ წელზე მეტი ხნის წინ მთის ფილების აწევის დაწყებისთანავე დაიწყო. ამ გამოქვაბულებიდან ოთხის სიღრმე 1700 მეტრზე მეტია და მსოფლიოს ათი ყველაზე ღრმა გამოქვაბულს შორის პირველ ადგილებს იკავებენ. მათ შორის ყველაზე ღრმად დღესდღეობით კრუბერის გამოქვაბული ითვლება, თუმცა მისი ზუსტი სიღრმე უცნობია.

გამოქვაბულის შესასვლელი ზღვის დონიდან 2256 მეტრ სიმაღლეზე, მაღლა მთებში მდებარეობს, საკმაოდ ვიწროა და ქვებითა და ბუჩქებითაა დაფარული. ორასი მეტრის სიღრმეზე მდებარე გამოქვაბული ორ ძირითად განშტოებად იყოფა: მთავარი, რომელიც დღესდღეობით 2212 მეტრის სიღრმეზეა შესწავლილი, და მეორეხარისხოვანი, რომელიც 1293 მეტრის სიღრმემდეა შესწავლილი.

გამოქვაბულის მთავარი განშტოება დაახლოებით შუაში მრავალრიცხოვან განშტოებებად იყოფა, რაც ქმნის რთულ მიწისქვეშა სისტემას. ის შედგება ღრმა ვერტიკალური ჭებისგან, რომლებიც ერთმანეთთან სხვადასხვა სიგანის გადასასვლელებითაა დაკავშირებული. ამ გადასასვლელებისა და ჭების სიგანე განსხვავებულია: ზოგან ისინი ძალიან ვიწროა და მკვლევრებს გზის გასაკვალად მათი გაჭრა უწევდათ, ზოგან კი გამოქვაბულის სიგანე მეტროს გვირაბის სიგანეს აღწევს. მისი გზების საერთო სიგრძე 16 კილომეტრს აღემატება.

• რატომ არ ითვლება გამოქვაბულის ყველაზე ღრმა შესწავლილი წერტილი საბოლოოდ?

დღესდღეობით კრუბერის გამოქვაბულის სიღრმე 2212 მეტრია, თუმცა ეს საბოლოო სიღრმე არ არის, რადგან მისი კვლევა ჯერ კიდევ არ დასრულებულა. ამას ხელს უშლის ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა მნიშვნელოვანი ფინანსური და ტექნიკური რესურსების საჭიროება მისი დიდი სიღრმის, შიგნით არსებული ექსტრემალური პირობებისა და ზოგიერთი ცალკეული მონაკვეთის მიუწვდომლობა.

გამოქვაბულის შიგნით ძალიან მაღალი ტენიანობაა, ხოლო ტემპერატურა 5-დან 7 გრადუს ცელსიუსამდე მერყეობს. როდესაც სპელეოლოგებმა გამოქვაბულის შესწავლა დაიწყეს, მათ წინაშე არსებული მთავარი სირთულე დატბორილი გვირაბები იყო. იქამდე მისასვლელად სპელეოლოგებს აკვალანგის ჩაცმა და გზის თითქმის ბრმად, ცივ და ტალახიან წყალში გაგრძელება უწევდათ. ერთ-ერთი ყველაზე ღრმა დატბორილი გვირაბი 52 მეტრის სიღრმემდეა შესწავლილი.

გამოქვაბულში მოწყობილია ექვსი მიწისქვეშა ბანაკი, რომლებიც 700-დან 1960 მეტრამდე სიღრმეზეა განლაგებული. იქ სპელეოლოგებს შეუძლიათ დაისვენონ კარვებში, გააშრონ ტანსაცმელი, ასევე იპოვონ პირველადი მოხმარების ან სასწრაფო დახმარების საგნები.

ყველაზე დიდ სიღრმეზე ჩასასვლელად, სადაც მზის სხივები არ აღწევს და არ ისმის არავითარი მიწიერი ხმა, გარდა მიწისქვეშა ნაკადულების ხმებისა, სპელეოლოგებს დაახლოებით 8-9 დღე სჭირდებათ. ეს არა მხოლოდ უაღრესად რთული, არამედ ძალზედ საშიში ამოცანაცაა.

კვლევებმა აჩვენა, რომ გამოქვაბულის ლანდშაფტი მუდმივად იცვლის ფორმას - ზოგიერთი გზა ინგრევა და იფარება მთის ქანებით, სხვა ადგილებში კი პირიქით, ახალი გადასასვლელები ჩნდება და მიწისქვეშა დინებები ფორმირდება.