ზაალ ჩხეიძე ქართველ მწერლებს შორის დაპირისპირებაზე ალაპარაკდა

ლიტერატურული პრემია "საბას" გადაცემამდე და ცერემონიის გამართვის შემდეგაც ბევრი სკანდალური ფაქტი გამოიკვეთა. მაგალითად, პოეტმა ირაკლი კაკაბაძემ თავისი კოლეგის, ელა გოჩიაშვილის მხარდასაჭერად საკუთარი წიგნი პრემიის კანდიდატობიდან მოხსნა, ლიტერატურული საზოგადოება კი მუდმივად არჩევს, იყო თუ არა ესა თუ ის მწერალი "საბას" მიღების ღირსი ამა თუ იმ წელს.

"ლიტერატურული პალიტრის" მთავარი რედაქტორი ზაალ ჩხეიძე კი მიიჩნევს, რომ ეს ყველაფერი მანამდე გაგრძელდება, სანამ საქართველოში ესოდენ ნაცნობი ახლობლობა-მეგობრობის თემა არ დაიხურება. კიდევ ერთი საინტერესო მომენტი, ჩვენი რესპონდენტის თქმით, ისაა, რომ ლიტერატურული პრემია ისეთ პატარა ქვეყანაში, როგორიც საქართველოა, წელიწადში ერთხელ არ უნდა გაიცემოდეს. რა დაჯგუფებებია ქართულ ლიტერატურულ სამყაროში, ამის შესახებ ზაალ ჩხეიძე გვესაუბრება.

- "საბას" გარშემო ყოველთვის ვნე­ბა­თაღელვაა. რატომ ხდება ასე?

- ამ ლიტერატურულმა პრემიამ დროს გაუძლო, რადგან უკვე რამდენიმე წელია გადაეცემა მწერლებს, ეს იმითაც არის განპირობებული, რომ მას, პირველ რიგში, საკმაოდ მყარი ფინანსური გარანტია აქვს. ორგანიზაცია, რომელიც ამ კონკურსს აფინანსებს, სრულიად უანგაროდ გასცემს თანხებს, რაც მისასალმებელია.

ლიტერატურული კონკურსებისთვის დამახასიათებელია სკანდალურობა, თუმცა ცხადია, არა ამ დოზით, რაც საქართველოშია. მაგალითად, შარშან, ნობელის პრემია ლიტერატურაში გადაეცა რუმინული წარმოშობის გერმანელ მწერალ ქალს, რამაც ლიტერატურულ წრეებში დიდი უკმაყოფილება გამოიწვია. საერთოდ, ლიტერატურული კონკურსის ჟიურის პოლიტკორექტულობა ახასიათებს. იმ გერმანელი ქალბატონის წიგნი საქართველოში არავის არ ექნება წაკითხული (იღიმება), ის თავის წიგნში წერს კომუნსიტურ რუმინეთზე, ჩაუშესკუს რეჟიმზე, პოლიტიკურ დევნაზე და ა.შ. ნობელის პრემიის კომიტეტის მხრიდან მისთვის ამ პრემიის მინიჭება სწორედ პოლიტკორექტულობას მიაწერეს. ასეთი ძალიან ბევრი მაგალითის გახსენება შეიძლება. 1930 წელს, როდესაც ამერიკელ სინკლერ ლიუსს მისცეს პრემია, მაშინაც ერთი ამბავი ატყდა. ლიუსი დიდი მწერალია და ამერიკული ლიტერატურა დღეს წარმოუდგენელია მისი ტექსტების გარეშე, მაგრამ მაშინ მისთვის პრემიის მინიჭება გამოიყურებოდა, როგორც გარკვეული ხარკის გადახდა მისთვის. ის დიდ დეპრესიაზე წერდა. ჯონ სტეინბეკის შემთხვევაშიც კრიტიკოსებმა ხმა აიმაღლეს. ის ასევე წერდა დიდ დეპრესიაზე და იქაც იყო სოციალური კორექტულობის მომენტი.

რაც შეეხება ქართულ რეალობას, ჩვენთან პოლიტ თუ სოციალური კორექტულობის საკითხი არ დგას. ეს, ერთი მხრივ, კარგია, მაგრამ, მეორე მხრივ, ცუდია იმით, რომ ქართული ლიტერატურა სოციალურად აქტუალური ვერ არის, რადგან არ წერს იმ პრობლემებზე, რაც რეალურად აწუხებს ქართველ საზოგადოებას. ეს გრიპივით ემართება ხოლმე ქართულ ლიტერატურას, გვერდით ნაპირზე გადის. ამ წუთასაც ასეა. საზოგადოება და ქართული ლიტერატურა აბსოლუტურად სხვადასხვა მხარეს არიან. დღეს ქართულ წიგნებს, უბრალოდ, წაიკითხავ და გვერდზე გადადებ, ეს არ არის ლიტერატურა, რომელიც შეცვლის ადამიანის ცნობიერებას. "ჯაყოს ხიზნებს" რომ წაიკითხავდი, ვერაფრით ვერ დარჩებოდა იმავე ჭკუაზე, რაზეც მის წაკითხვამდე იყავი. დღეს ქართველი მწერლები ეხებიან მხოლოდ იმ პრობლემებს, რომლებიც კონკრეტულ მომენტში აწუხებთ ადამიანებს. ეს არის წიგნები, რომლებიც არდადეგებზე უნდა წაიკითხო.

- თუმცა ეს არ განაპირობებს იმ სკანდალებს, რომლებიც "საბაზე" ხდება ხოლმე.

- რა თქმა უნდა. განაპირობებს ის, რაზეც ხმამაღლა არავინ ლაპარაკობს. ქართული კონკურსები სულაც არ არის დაცლილი იმ უადგილო მოვლენისგან, როგორიც ნაცნობობაა. ოღონდ ეს უცნაური ნაცნობობაა, არა პირდაპირი გაგებით. დღეს, როცა უკვე ყელში ამოვიდა ეს ყველაფერი, შეიძლება დანამდვილებით იმის თქმა, რომ ქართული მწერლობა პატარ-პატარა დაჯგუფებებად არის დაყოფილი. მეც, როგორც ამ პროცესის მონაწილე ადამიანი, ერთ-ერთ ასეთ დაჯგუფებას ვეკუთვნი. ჟიურის წევრებს ექმნებათ პრობლემები არა მხოლოდ იმ ადამიანებთან, რომლებსაც ჯილდო არ გადასცეს, არამედ მათი დაჯგუფების წევრებთანაც. ჟიურის უხდება ერთგვარი ლავირება, ამიტომაც ყოველ წელს ხდება ასეთი რაღაც - რომელიღაც მწერალი იღებს პრემიას, რომელიც სხვას უფრო ეკუთვნის. შემდეგ წელს ჟიური ცდილობს, ეს გამოასწოროს და მომდევნო წელს ამ დაჩაგრულ მწერალს აძლევს პრემიას. გვარს არ დავასახელებ, მაგრამ რამდენიმე წლის წინ ყველამ იცოდა, რომ ერთ-ერთი ქართველი მთარგმნელი, შეიძლება ითქვას, ამ სფეროს კლასიკოსი, წარდგენილი იყო "საბაზე", მაგრამ მან ვერ მიიღო პრემია. მოგვიანებით მას უკვე სხვა თარგმანისთვის გადასცეს "საბა". უცნაურობა ისაა, რომ წინა წლის თარგმანისთვის ნამდვილად ეკუთვნოდა, მეორე წელს კი, ჩემი სუბიექტური აზრით, სხვებს უფრო ეკუთვნოდათ.

- ჟიურის შემადგენლობასთან რაიმე პრეტენზია თუ გაქვს?

- ბესო ხვედელიძე და დიანა ამფიმიადი რომ იყვნენ, ვიცი, მაგრამ რადგან ფორმალურად მაინც გასაიდუმლოებულია, დანარჩენ წევრებზე მეც არ ვილაპარაკებ, თუმცა კომპეტენციის საკითხი ამ შემთხვევაში ნამდვილად არ დგას. აქ სხვა პრობლემაა, საქართველოში არ გვაქვს იმის ფუფუნება, რომ ერთ წელს სამი და ოთხი კარგი წიგნი იყოს წარდგენილი, როგორც წესი, ერთი წიგნი ყოველთვის გამოირჩევა ხოლმე და ხშირად მაინცდამაინც მას არ აძლევენ პრემიას (იღიმება).

ჟიურის რაც შეეხება, მგონია, რომ საერთოდ არავინ არ უნდა დაინტერესდეს შემადგენლობით. თუ არ ვცდები, ორიოდე წლის წინ საკმაოდ უსიამოვნო შემთხვევა იყო, როდესაც წინასწარ გამჟღავნდა ჟიურის შემადგენლობა. როგორც მე გავიგე, ისინი საკმაოზე მეტად შეაწუხეს. ზოგიერთ შემთხვევაში ჟიურის მოუხდა შემწუხებლის პოზიციის გაზიარება.

- ზაალ, ასე ძალიან უნდათ ქართველ მწერლებს ამ პრემიის აღება?

- მოკლედ რომ ვთქვათ, ქართველი მწერლების უმრავლესობა დღეს არ არის ცნობილი სახე. რადგანაც ქართული მასმედია არ იჩენს მათ მიმართ არანაირ განსაკუთრებულ ინტერესს, მათ უჩნდებათ სურვილი, რომ რაღაცნაირად საზოგადოების ყურადღების ცენტრში მოხვდნენ. ამისი შესაძლებლობა კი "საბას" აღებით აქვთ. ეს დიდება ერთი წელი ეყოფათ, შემდეგ წლებზე არა მგონია, ეს პოპულარობა გაგრძელდეს. ეს ხანმოკლე დიდებაა, რომელსაც აქვს თავისი სოციალური პლუსები. არის თანხა, 4000 ლარი თითო გამარჯვებულისთვის. ეს არ არის ცუდი თანხა, მაგრამ "საბას" აღება ფულის გამო არ უნდათ. ამისთვის დიდად არ შეიწუხებდნენ თავს, არ იაქტიურებდნენ და არ განაწყენდებოდნენ. ამ პრემიას აქვს სერიოზული გავლენა ლიტერატურულ სამყაროზე. გულში რასაც ფიქრობენ, იმას ვიტყვი, შესაძლოა, "საბას" აღება მწერლებისთვის ნაწარმოების სიკარგეს არ განსაზღვრავს, მაგრამ ვინც კარგად არ არის ჩახედული ამ სფეროში, ის ხომ იტყვის, ეს ის მწერალია, რომელმაც "საბა" აიღოო?

- ამ პრემიის გადაცემას წელს სკანდალი უძღვოდა.

- ალბათ ფართო საზოგადოებისთვის ეს ამბავი მაინც უცნობი დარჩა. თანამედროვეობის ძალიან პატივსაცემი ქალბატონის, ელა გოჩიაშვილის წიგნი არ მოხვდა "საბას" ნომინანტებს შორის, ქალბატონი ელა დღეს ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო პოეტია. ჟიურიმ განაცხადა, რომ მის წიგნში შესული ლექსების უმეტესობა ადრეულ პერიოდში იყო გამოქვეყნებული. წესის მიხედვით კი ასეთი წიგნის დაშვება არ შეიძლებოდა. ამას მოჰყვა სკანდალი - ჩემმა ძალიან კარგმა მეგობარმა, ირაკლი კაკაბაძემ ქალბატონი ელას მხარდასაჭერად თავისი წიგნი მოხსნა კონკურსიდან. მიუხედავად იმისა, ვეთანხმები თუ არა მის მოსაზრებებს, ძალიან გამიხარდა მისი ეს ნაბიჯი. უპირველესად იმიტომ, რომ დღეს ქართულ ლიტერატურას ძალიან აკლია მწერლები, რომლებიც საერთოდ რამესთან დაკავშირებით გამოთქვამენ ხმამაღალ პროტესტს.

- რატომ, ლაშა ბუღაძე და რატი ამაღლობელი ხომ გამოხატავენ?

- რა თქმა უნდა, ისინი სულ ტელევიზორში არიან. ლაშა ბუღაძის ნაწარმოებების მხატვრული დონე სხვა საქმეა და სხვა გასარჩევი თემაა, მაგრამ ის გამონაკლისია, რომელიც ყოველთვის მზადაა, გამოთქვას პროტესტი. ასევეა რატიც, თუმცა მწერლების უმრავლესობა ასე არ იქცევა. შესაძლოა, რომელიმე მათგანი სულაც არ ეთანხმებოდეს ჟიურის გადაწყვეტილებას და მათ არაკომპეტენტურად და ლიტერატურულად უგემოვნოდ მიიჩნევდეს, მაგრამ შემდეგ წელს ისევ წარადგენს თავის წიგნს ამ ჟიურის წინაშე. თუ მოგცემენ ჯილდოს, ტაშისცემით შეხვდები, ზოგიერთი მწერალი კი კრუიზში წავა, როგორც ამას წინათ გააკეთეს. სხვა თემაა ის, როგორ უნდა გამოიყენონ მწერლებმა მიღებული ფულადი ჯილდო, ათი წელია, "საბა" იმართება და ამ პერიოდის განმავლობაში ყველა მწერალს 500 ლარიც რომ გადაედო, დღეს ყველა ბავშვთა სახლს საქართველოში თავისი ბიბლიოთეკა ექნებოდა... ამას რომ არ აკეთებენ, კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს, რა არასახარბიელო მდგომარეობაა ამ სფეროში. ქართულ მწერლობაში ღირსეული საქციელის ნაკლებობაა.

ირაკლი კაკაბაძის ნაბიჯი კი იმიტომ გამიხარდა, რომ ის პირველი მერცხალია. მან უთხრა ბევრად უფროს თაობას - იცით რა, მე თქვენ არ მომწონხართ, რადგან ამას აკეთებთ და საკუთარ თავზე ვიღებ ვალდებულებას, რომ თქვენ, ვისაც უფრო ბევრი მიღწევა გაქვთ, ვიდრე მე, გითხრათ - არა!.. ჩემდა სამწუხაროდ, დარწმუნებული ვარ, რომ ამ საპროტესტო ნაბიჯის შემდეგ ირაკლის კარიერა არ წარიმართება ადვილად. ხელს ასე პირდაპირ არ შეუშლიან, მაგრამ თუნდაც იმსახურებდეს ამას მისი პოეზია, მას გვიან აღიარებენ. საკმაოდ ბევრი ადამიანი მასზე ზურგს უკან ბევრ არასასიამოვნო რაღაცას იტყვის. ირაკლის ნაბიჯს უფრო მეტად ვცემ პატივს იმიტომ, რომ ეს იცოდა და მაინც გამოთქვა პროტესი. მით უმეტეს, ელა გოჩიაშვილი არ არის მისი ახლობელი. ქართულ ლიტერატურას ძალიან აკლია, შეიძლება ითქვას, შია ისეთი ადამიანები, რომლებსაც შეუძლიათ, კარიერაზე მაღლა დააყენონ სამართლიანობა და ღირსება.

- ზაალ, დაჯგუფებები ახსენე და რა მიზეზი აქვს მათ არსებობას?

- ეს თემა ქართულ ლიტერატურაში ახალი არ არის, მაგრამ ადრე შეფარული სახით არსებობდა, დამოუკიდებლობის მიღების შემდეგ უფრო მეტად ცხადი გახდა. სიმონ ჩიქოვანსა და გალაკტიონ ტაბიძეს ერთმანეთთან არც ისეთი მშვიდი და ზრდილობიანი დამოკიდებულება ჰქონდათ, მაგრამ ვერავინ გაბედავდა იმის თქმას, რომ სიმონ ჩიქოვანი სხვა დაჯგუფებას ეკუთვნოდა და გალატკიონი სხვას. ეს ყველაფერი განსაკუთრებით გამძაფრდა პოლიტიკური მოვლენების გამო, ვიცით, რომ მუხრან მაჭავარიანსა და მურმან ლებანიძესაც არ ჰქონდათ ერთმანეთთან მშვიდი ურთიერთობა. 90-იან წლებში კი ის ახალგაზრდები წამოვიდნენ, რომლებიც უფროსი თაობისთვის მიუღებელ რაღაცებს წერდნენ, მაგალითად, დათო ბარბაქაძე, კოტე ყუბანეიშვილი და ა.შ. ცოტა აქეთ თუ წამოვალთ, არის დაჯგუფება "სამკაული", სადაც შედიან გიორგი ზანგური, დავით გოგიბედაშვილი... არსებობს სხვა დაჯგუფება, რომელსაც ისინი არ მოსწონს.

- შენც ხარ მათ შორის?

- მე არ ვარ, რადგან ლიტერატურული კარიერა არ მაინტერესებს.

- ზაალ, როგორ ფიქრობ, ლიტერატურული პრემია ისეთ პატარა ქვეყანაში, როგორიც საქართველოა, ყოველწლიურად უნდა გაიცემოდეს?

- წელს თქვეს, რომ პრემიის მისაღებად 150 წიგნი იყო შესული, თუმცა რაოდენობა ხარისხს არ განსაზღვრავს. ჩემი აზრით, ლიტერატურული პრემია ორ წელიწადში ერთხელ უნდა გაიცემოდეს.

- დაბოლოს, მაინტერესებს, რა აზრის ხარ მწერლებზე, რომლებიც ეპატაჟურობით ცდილობენ თავიანთი წიგნების გაყიდვას, დავასახელოთ ზაზა ბურჭულაძე, ერეკლე დეისაძე.

- პრობლემა ის კი არ არის, რომ ეს ადამიანები ეპატაჟურები არიან, არამედ ის, რომ ისინი არ არიან სერიოზულად ეპატაჟურები. რაც ზაზამ ქუთაისში გააკეთა, იყო პროტესტი და ამას მეც მივესალმები და ვეთანხმები, ვისურვებდი, რომ ეს მე გამეკეთებინა, მაგრამ მეორე დღეს გაკეთებულმა განცხადებამ ამ ეპატაჟს არასერიოზული ელფერი შესძინა. თუმცა ზაზა ბურჭულაძე თავის სოციალურ პროტესტს ყოველთვის აფიქსირებს თავისსავე ტექსტებში, ის არ წერს არც მთვრალ კაცებზე, არც საჭესთან დამჯდარ ქალებზე, არც რომანტიკულ ურთიერთობებზე. ის შეფარვით და ძალიან უხეში ტონით ლაპარაკობს იმაზე, რა მდგომარეობაშიც არის ქართული საზოგადოება. ამას როგორ ახერხებს, ეს კრიტიკოსების გასარჩევია.

რაც შეეხება ერეკლე დეისაძეს, მის წიგნზე არაფერი დადებითის თქმა არ შემიძლია, ეს არ იყო საზოგადოებრივი პროტესტი. საერთოდაც, ეს მისი პირველი წიგნი იყო და ის არ არის ფრანსუაზა საგანი, რომ 20 წლის ასაკში ფურორი მოახდინოს. მას არ ხელეწიფება ასეთი სრულყოფილი ნაწარმოებების დაწერა.

მთავარი პრობლემა ისაა, რომ არავინ სერიოზულ კრიტიკას არ წერს. უნდა დაჯდეს ვინმე კრიტიკოსი და მოასწოროს მიწასთან ერეკლე დეისაძის "საიდუმლო სირობა". საშუალო განათლების ადამიანსაც კი არ გაუჭირდება ეს და ერეკლე დეისაძეც მიხვდება, რომ ასეთი მეთოდი არ ამართლებს. მისი უსუსური წიგნის პიარის გამო ერეკლე დეისაძე დღეს ჩემთვის მეტად პატივსაცემი ავტორების საღამოებზე ხშირად ჩნდება და რამდენიმე შემთხვევაში საღამოს წამყვანიც არის, მასზე ხშირად ლაპარაკობენ და ა.შ. ეს სკანდალური ისტორია მასაც წაადგა და გამომცემლობასაც. ზოგადად, ჩვენს მწერლებს დაავიწყდათ, რომ ლიტერატურა გამუდმებით უნდა აღიზიანებდეს საზოგადოებას, ზოგჯერ საზოგადოება უნდა შეურაცხყო და სილაც კი გააწნა, რასაც ილია ჭავჭავაძით დაწყებული ოთარ ჭილაძით დამთავრებული, ყველა აკეთებდა.

ნინო მურღულია

ჟურნალი "რეიტინგი"

(გამოდის ორშაბათობით)