"დებატორი მხარეების შეპირისპირება ხშირად დემაგოგიაში მიდის“, - რით არის გამოწვეული პოლიტიკური დებატების დაბალი კულტურა საქართველოში?

პოლიტიკური დებატები განვითარებული დემოკრატიული სახელმწიფოების საარჩევნო კამპანიების ერთ-ერთი განუყოფელი ნაწილია. პოლიტიკოსების ერთმანეთის პირისპირ ამ ფორმით წარდგომას საქართველოს პოლიტიკური კულტურის ტრადიციას ნამდვილად ვერ დავარქმევთ. საინტერესოა, რისი ბრალია ეს და მიუხედავად ამისა, გვყავს თუ არა კარგი მოდებატეები?

ექსპერტ არჩილ გამზარდიას თქმით, როგორც წინასაარჩევნო კამპანიის ნაწილი, დებატები საქართველოში წლების განმავლობაში არსებობდა, თუმცა, 2020 წელს ესეც შეიცვალა. საქართველოში პოლიტიკური დებატების კულტურის განვითარებას, მისი თქმით, სამი მთავარი ფაქტორი უშლის ხელს.

"როგორც წინასაარჩევნო კამპანიის ნაწილი, დებატები ჩვენთან ასე თუ ისე, წლების განმავლობაში არსებობდა. სამწუხაროდ, ეს ყველაფერი შეიცვალა 2020 წელს. როდესაც საარჩევნო სუბიექტები დებატებით გამოდიან, ამომრჩეველს ძალიან კარგი საშუალება აქვს არა მხოლოდ იმის, რომ საარჩევნო სუბიექტებს მონოლოგის რეჟიმში უსმინოს და მერე თვითონ რაღაც დასკვნები გააკეთოს, არამედ, ერთგვარი შედარებითობა და შეჯიბრებითობა იყოს დაცული და ამ შემთხვევაში, მას გაუადვილდეს არჩევანის გაკეთება. დასავლურ ქვეყნებში დებატების პროცესში იმავე ცოცხალ რეჟიმში იზომება ამომრჩევლის პოზიციები და არასწორი ფრაზის, არასწორი ჟესტის, არგუმენტის, არასაკმარისი ეფექტის შემთხვევაშიც კი ეს პულსის ცემა იცვლება ხოლმე, რადგან იქ ამომრჩეველი ცდილობს, უფრო ცნობიერად მოექცეს საარჩევნო სუბიექტების შინაარსს, ვიდრე ეს იყოს ფორმალობა.

რაც შეეხება ჩვენს კულტურას, მას (დებატებს) რამდენიმე ფაქტორი უშლის ხელს. პირველი: ამომრჩევლის მზაობაც არ არის საკმარისად მაღალი, რადგან არსებობენ ზოგადი სკეპტიკოსები, ან ამა თუ იმ პარტიის მხარდამჭერები, რომელთათვისაც დებატები უფრო პირობითობაა, ვიდრე საკუთარი პოზიციის ჩამოყალიბების საშუალება. ჩვენი ამომრჩეველი დებატებზე განსაკუთრებით მგრძნობიარე არაა, თუმცა ის პოლიტიკური კულტურის ნაწილში მაინც შედის.

თუმცა, ბოლო წლებში ვხედავთ, რომ ხელისუფლება მაქსიმალურად ერიდება არა მხოლოდ ოპონენტებთან ურთიერთობასა და კომუნიკაციას, არამედ, კრიტიკულად განწყობილ ჟურნალისტებსაც კი და ცდილობს, მაქსიმალურად გაერიდოს კრიტიკულ აზრს. შესაბამისად, კულტურა, რაც ფორმალურად მაინც არსებობდა წინა წლებში, წელს პრაქტიკულად, თამაშგარე მდგომარეობაში აღმოჩნდა, ე.ი. საერთო ჯამში, მნიშვნელოვანი არათუ მომხმარებლის, არამედ პოლიტიკური კულტურის დონეზეც კი არ დარჩა. თუმცა თუ კარგად დავაკვირდებით, შეიძლება ეს განპირობებული იყოს იმითაც, რომ მიმდინარე არჩევნებზე ამომრჩევლის მცირე ნაწილის პოზიციასაც კი მნიშვნელობა ჰქონდა იმ პოლიტიკური წონასწორობის გასამყარებლად, რაც არჩევნების შედეგებით გამოვიდოდა. როგორც ჩანს, ხელისუფლება მოერიდა დებატებს, რომ თუნდაც მცირე ნაწილს მის მიმართ უფრო კრიტიკული აზრი არ შექმნოდა და არც სხვა პოლიტიკურ აქტორებს არ გამოეჩინათ თავი. ამიტომ, დებატებმა ჩვენთან კულტურის ნაწილის ფუნქციაც დაჰკარგა, რითიც ავტორიტარულ ქვეყნებს დავემსგავსეთ - იქ არის ხოლმე ცალმხრივი პროპაგანდა... ჩვენი სახელმწიფო ამ მიმართულებით წავიდა“, - აღნიშნავს გამზარდია AMBEBI.GE-სთან.

მისი თქმით, კონკურენციის გვერდზე დებატების ფუნქცია უმნიშვნელოვანესია.

"კონკურენცია არის ხელისუფლებასა და მის მოწინააღმდეგეებს შორის და თავად ე.წ. ოპოზიციურ სივრცეში, რადგან თითოეული მათგანი ერთმანეთის კონკურენტია. მაგრამ ოპოზიცია ზოგიერთ შემთხვევაში, ზედმეტად პარტნიორულ ურთიერთობაში გადადის ხელისუფლების მიმართ, ვიდრე თვითპოზიციონირების მიმართულებით, შესაბამისად, ინდივიდუალიზმს კარგავენ. სამწუხაროდ, ამ ეტაპს ვერ გავცდით, რაც წინა წლების პროპაგანდის ნაწილი იყო, ვთქვათ, "საქართველო შევარდნაძის გარეშე“ და ა.შ.

დებატების განვითარებისთვის ეს პირობაა საჭირო, კონკურენცია არსებობდეს. რაც უფრო ავტორიტარულია ძალაუფლება, მით უფრო ნაკლებია კონკურენცია... მეორე მომენტია ნების არსებობა ხელისუფლების მხრიდან, რაკიღა მნიშვნელოვანწილად პოლიტიკურ დებატებში მხარე ის გამოდის, ამ შემთხვევაში ვალდებულება დავარქვათ, რადგან ეს არ არის მისი ნება, სინამდვილეში ხელისუფლება არის ვალდებული, დებატებზე ყოველთვის და სხვადასხვა შრეზე გამოდიოდეს; ვალდებულია, საზოგადოებასთან ჰქონდეს ურთიერთობა არა საკუთარი რაღაც მედიასაშუალებების თუ სპიკერების სახით, არამედ, ვალდებულია, მივიდეს კრიტიკულ მედიაში, პირობითად, ესაუბროს ყველაზე ინტრიგან, თუნდაც სხვისი ლობის გავლენის ქვეშ მყოფ ჟურნალისტს; ვალდებულია, ესაუბროს საზოგადოებას ოპონენტებთან, რაც გინდა დემაგოგი იყოს და ა.შ. ამ პასუხისმგებლობის არარსებობა, რა თქმა უნდა, განვითარებას ხელს უშლის; მესამეა თავად მაყურებლის ფაქტორი, რომელიც სეირზე მეტად შინაარსზე უნდა იყოს ორიენტირებული, რათა მხარეებმა თვითვალდებულებად განიხილონ განვითარება და სწორი აქცენტებით საუბარი, მიხვდნენ, რომ მათი მხრიდან მნიშვნელოვანი თემატური, შინაარსობრივი, არგუმენტირებული, საინტერესო, დინამიური და ა.შ. ლაპარაკია მნიშვნელოვანი. მედიასაშუალებებსაც კი ხშირად აინტერესებთ მიმდინარე ზედაპირული თემები, რადგან მაყურებლის მარკეტინგი ამას ითხოვს და არა სხვადასხვა მიმართულებით თემატურ, სიღრმისეულ მსჯელობას, რაშიც უნდა გამოჩნდეს, რისი რესურსები აქვს ამა თუ იმ პოლიტიკურ სუბიექტს, რაზეც ის ლაპარაკობს. რა თქმა უნდა, ამის განვითარების სივრცე არსებობს, მაგრამ ჯერ ეს ერთგვარი სამკუთხედი უნდა შეიკრას”, - აცხადებს არჩილ გამზარდია.

ექსპერტის თქმით, არსებობენ დებატებში ძლიერი ცალკეული პოლიტიკოსები, თუმცა მაინც, მათ საქართველოში პოლიტიკურ დებატებზე მოთხოვნილება არა შინაარსის, არამედ, ფორმის გამოა და მათი მხრიდანაც სწორი აქცენტების დასმა ძნელდება.

"მაგალითად, წინა წლებში ერთ-ერთი იყო ბურჯანაძისა და უსუფაშვილის დებატები, რომელიც გამოირჩეოდა პოლიტიკური კულტურით, კორექტულობით, მიდიოდა აზრობრივი-შინაარსობრივი დისკუსია. ცალ-ცალკე აღებული დებატორები მეტ-ნაკლებად გვყავს, თუმცა, დებატორი მხარეები ხშირად ცდილობენ, ოღონდ სიტყვით მოუგონ, ოღონდ აჯობონ, თუმცა არა შინაარსობრივად, არა არგუმენტებით, არა სტრატეგიულად, არა პოლიტკორექტულობით, არა ეთიკურობით, არამედ, ხშირად ეს შეპირისპირება დემაგოგიის ნაწილში მიდის. ეს დებატების კლასიკურ საზომში არ ჯდება და შეგვიძლია ვთქვათ, რომ უფრო ყვითელი პროცესია, რაც ზოგადად, მაღალი რანგის პოლიტიკოსებისთვის მისაღები და სასურველი არ უნდა იყოს. მაგრამ ყველაზე მთავარი, რომც ვიპოვოთ ცალკეული ადამიანები და ცხადია, არსებობენ ასეთები, რომელთაც კარგი დებატები შეუძლიათ, არგუმენტირებული, ეთიკური და ექსპრესიული საუბარი, პრობლემაა, რომ ეს მხოლოდ შემთხვევების, პრეცედენტების დონეზეა და არა - მნიშვნელოვანწილად. არ არის მოთხოვნილება ინტელექტუალურ დებატებზე, რომელიც მთავარი პირობაა, ამიტომ დებატებში ფორმაზე მეტი აქცენტია, ვიდრე შინაარსზე, რაც თავისთავად არასწორი პროცესია. ამ პროცესშიც მაყურებელი, მსმენელი თუ მოქალაქე-ამომრჩეველი, სამწუხაროდ, ხშირად შინაარსზე მეტ ყურადღებას ფორმას ანიჭებს, რაც თავისთავად, დებატების კულტურის სიღრმისეულ განვითარებასთან შედარებით, უფრო ზერელე განვითარებისკენ და სიმარტივეზე მიუთითებს“, - აღნიშნავს არჩილ გამზარდია.

საზოგადოებასთან ურთიერთობის სპეციალისტის, ელდარ პირმისაშვილის თქმით, დებატები ფაქტობრივად, მიბმულია დემოკრატიულ პროცესზე, რადგან ის ცივილიზებულ სამყაროში ერთგვარ ვალდებულებად ითვლება, რათა ამომრჩეველი და საზოგადოება ინფორმირებული იყოს.

"დებატებს ისეთი ტიპის მიდგომა აქვს, სადაც ფაქტობრივად, მნიშვნელოვანია, რომ ორივე მხარე იყოს წარმოდგენილი, რათა საზოგადოების ინფორმირებულობის დონე მაღალი იყოს. რა თქმა უნდა, საქართველოში დებატების დონე განვითარების ეტაპზეა, რადგან როგორც ქვეყანა ვართ არა განვითარებული, არამედ - განვითარებადი, შესაბამისად, დებატების კულტურაც ამ დონეზეა. თუმცა, არის ხოლმე პერიოდები, ხანდახან დებატების მიდგომა ძალიან კარგად, ხან კი - ძალიან ცუდადაა. თუ ბოლო არჩევნებზე ვისაუბრებთ, აქ დებატების კულტურა ძალიან დაბალი იყო, ფაქტობრივად, ასეთი არ გვინახავს. თუმცა მაგალითად, წინა არჩევნებზე დებატები უფრო იყო და რამდენიმე მაუწყებელს ძალიან კარგი ფორმატიც ჰქონდა, სადაც სასაუბრო დრო იყო გამოყოფილი, ყველა მონაწილეობდა, სიტყვას ცალ-ცალკე პარტიებს უთმობდნენ და ისინი დებატებში ერთმანეთთანაც შედიოდნენ.

რატომაა ამის დაბალი კულტურა? პროცესები ორმხრივად უნდა დავინახოთ, რაშიც ორი ფაქტორი იგულისხმება: ერთია, როგორ ხედავენ პოლიტიკოსები ამ პროცესს და მეორე, როგორ ხედავს საზოგადოება. თუ საზოგადოების ინტერესი დებატები იქნება ხოლმე, პოლიტიკოსებიც იძულებულნი იქნებიან, დებატები იყოს. ამ არჩევნებზე პოლარიზებული იყო საზოგადოებაც და დებატების მოთხოვნა ძალიან დაბალი იყო. იმავე, აშშ-ში დებატები კულტურის ნაწილია, საზოგადოება ამას ითხოვს, ამიტომ, რადგან ამ კონკრეტულ არჩევნებზე არ იყო საზოგადოების მხრიდან დიდად დებატების მოთხოვნა, პოლიტიკოსებმაც არ შეიწუხეს თავი.

კონკრეტულად რომ ვილაპარაკოთ, მაგალითად, გიორგი ვაშაძის შეთავაზებაზე გახარიასადმი: ლოგიკურიც იყო, რომ პრემიერი დებატებში არ დაუჯდა და მგონი, ეს არ იყო იმის გამო, რომ მთავრობას არ უნდოდა, არამედ, თუ დავაკვირდებით იმავე აშშ-ის პოლიტიკას, მაგალითად, როგორც საერთაშორისო ურთიერთობებშია, რომ თუ ვიზიტი აქვს საგარეო საქმეთა მინისტრს, უნდა დახვდეს საგარეო საქმეთა მინისტრი, ასეთი პროტოკოლია. იგივეა პარტიების თემაც - ვთქვათ, 1%-იან პარტიას 50%-იანი პარტიის ლიდერი სასაუბროდ არ დაუჯდება. გახარია-ვაშაძის დებატები საინტერესო იქნებოდა, ვაშაძეს მეტი ლეგიტიმაცია რომ ჰქონოდა ოპოზიციური პარტიებიდან და ყველას ერთხმად ეთქვა, რომ სწორედ ეს იქნება ჩვენი კანდიდატიო, მაშინ ექნებოდა აზრი“, - აღნიშნავს პირმისაშვილი.

თუნდაც, ამ მოცემულობაში რომელი პოლიტიკოსები შეიძლება, დავასახელოთ, როგორც ძლიერები დებატებში? - ექსპერტი საქართველოში ამ თვალსაზრისით ორ თემას გამოჰყოფს: პარლამენტში ანგარიშის წარდგენასა და მედიაში სტუმრობას.

"დებატების განსხვავებული ფორმაა დებატები პარლამენტში ანგარიშის წარდგენის დროს. რა თქმა უნდა, ამ კუთხით გამოვყოფდი გახარიას, გამოვყოფდი იმავე, ვაშაძეს - პარლამენტში არა, მაგრამ ზოგადად ამ დებატების და კომუნიკაციის და სპიკერობის ჟანრში, ასევე, შალვა ნათელაშვილსაც თავისი მიდგომა აქვს, რადგან ხშირად იყენებს ხოლმე იუმორს და განსაკუთრებულ, როგორც ვეძახით, "სპინ სიტყვებს“, რომელიც ხშირად ხვდება ხოლმე მედიასა და სხვადახსხვა ტიპის კომუნიკაციაში. ბოლო დროს თუ გავაკეთებთ აქცენტს მიტინგების წარმართვაზეც, ოპოზიციაშიც იყვნენ გარკვეული ადამიანები, იგივე, ელენე ხოშტარია, ნიკა მელია და ა.შ. თუმცა, ჩვენთან ხომ არ ტარდება მსგავსი ტიპის კვლევები, ლიდერების რეიტინგსა და მათი იმიჯის და ა.შ. შესახებ. მთელ მსოფლიოში რომ ტარდება, თუ ლიდერს ვინმე უწუნებს კომუნიკაციას, ან გამოსვლას, ისინი ცდილობენ, შემდეგ დაიხვეწონ, მეტად მოერგონ საზოგადოებას.

ვფიქრობ, რა თქმა უნდა, შეცდომაა სახელისუფლებო გუნდში, როდესაც ისინი ამბობენ, რომ რაღაც ტიპის ტელევიზიაში, მაგალითად, "ტვ პირველზე“ არ მიდიან, რადგან ზოგადად, მთავრობის მოვალეობაა, ესაუბრო შენს საზოგადოებას, როგორი საზოგადოებაც არ უნდა იყოს. აშშ-ში არჩევნების მოგების მერე რა იყო ბაიდენის პირველი კომენტარი? მიუხედავად იმისა, რომ მადლობა გადაუხადა დემოკრატებს, უთხრა, მე ვიქნები ყველას პრეზიდენტი, ყველა თანაბრად იმსახურებს ჩემს ყურადღებასო.

იქ ეს კულტურაა დებატის, კულტურაა საუბრის, რომ ასე თქვა და რეალურად, ასე გააკეთო. ჩვენთან ერთ ტელევიზიაში ხდება ერთ კონკრეტულ აუდიტორიასთან საუბარი, მეორეში - მეორე აუდიტორიასთან და ფაქტობრივად, მე თუ ერთი ტელევიზიის აუდიტორია ვარ, შეიძლება, მე დამკარგოს იმ კონკრეტულმა ჯგუფმა, რადგან ბოიკოტს უცხადებს ამ ტელევიზიას. რა თქმა უნდა, აქ მედიასტანდარტებზე მივდივართ და არ შეიძლება, ეს მხოლოდ პოლიტიკურ პარტიებს დავაბრალოთ, ეს მედიის სტანდარტებზეცაა დამოკიდებული, მაგრამ დემოკრატიის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიდგომაა უკუკავშირი და ორმხრივი კომუნიკაცია, დებატები კი ორმხრივი კომუნიკაციისა და უკუკავშირის ძალიან აქტიურ შესაძლებლობას იძლევა“, - აცხადებს ექსპერტი AMBEBI.GE-სთან.