"ენდეთ ადგილობრივ პროფესიონალებს" - რას ამბობს ნორვეგიაში მცხოვრები ქართველი მედიკოსი ამ ქვეყანაში, ვაქცინაციის შემდეგ მომხდარ ფატალურ შემთხვევებზე?

"ნორვეგიის მოხუცებულთა სახლებში ყოველკვირეულად 400 -მდე ადამიანი კვდება" - რას ამბობს ნორვეგიაში მცხოვრები მედიკოსი ამ ქვეყანაში, ვაქცინაციის შემდეგ მომხდარ ფატალურ შემთხვევებზე?

საქართველოში, ბოლო წლებში მაინც, ნებისმიერ ვაქცინაციასთან ან მორიგ ახალ, მნიშვნელოვან სამკურნალო პრეპარატთან დაკავშირებული ვნებათაღელვა ლამის, ტრადიციად გვექცა (მაგ. C ჰეპატიტის სამკურნალო პრეპარატებისადმი უნდობლობა, სინამდვილეში, უამრავი სიცოცხლე რომ გადაგვირჩინა, ან თუნდაც ჩვეულებრივი გრიპის აცრები და ა.შ.)... ამჯერად ყველაზე აქტუალური კოვიდთან ბრძოლის სტრატეგია და დაჩქარებული მეთოდით შექმნილ-გამოცდილი ვაქცინებია, რითაც აცრა ბევრ ქვეყანაში დაიწყო და, ალბათ, ჩვენთანაც მალე შემოიტანენ. ზოგიერთი მას მოუთმენლად ელის, ბევრი - ძალიან სკეპტიკურად უყურებს ან კატეგორიულად წინააღმდეგია, ზოგიც აცრას კოვიდის სამკურნალო პრეპარატის ლოდინს ამჯობინებს... ამას წინათ ნორვეგიაში მცხოვრები ჩვენი თანამემამულის სწორედ ვაქცინაციასთან დაკავშირებულმა ერთმა ფეისბუქ-პოსტმა მიიპყრო ყურადღება. ლაპარაკი იყო ნორვეგიის ხელისუფლების ოფიციალურ საჯარო განცხადებაზე, რაც ნორვეგიაში ვაქცინაციის შემდეგ ადამიანთა გარდაცვალებას იტყობინებოდა.

მოვძებნეთ პოსტის ავტორი, ქალბატონი მარიანა ტოკვი აიანე, რომელიც განათლებით დიპლომირებული მედიკოსი აღმოჩნდა და ამჯერად ნორვეგიაში, კომპანია "აიანე კონსალთინგში“ ჯანდაცვისა და ფარმაცევტიკის მიმართულებათა მრჩეველი გახლავთ. ქალბატონ მარიანას ნორვეგიის ამჟამინდელ ეპიდემიოლოგიურ ვითარებაზე, კოვიდით გარდაცვალების მაჩვენებელსა და სიკვდილის უშუალო მიზეზებზე, დაწყებულ ვაქცინაციაზე და მისგან გარდაცვალების შემთხვევებზე გამოვკითხეთ:

- მადლობას გიხდით ინტერესისთვის. ბოლო დღეებია, ნორვეგია მსოფლიოს ინტერესის ქვეშ მოექცა კორონავირუსის საწინააღმდეგო ვაქცინაციის პერიოდში დაფიქსირებული ფატალური შემთხვევების გამო. ინფორმაციის გამჭვირვალობა და მასზე ხელმისაწვდომობა ნორვეგიის დემოკრატიის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი, ფუნდამენტური შემადგენელი ელემენტია. აქ არსებობს კანონი სახელწოდებით - The Public Access to Information Act, Act no. 16, რომელიც უზრუნველყოფს საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობას ყველა დაინტერესებული ადამიანისთვის, რათა მათ შეძლონ საზოგადოებრივ საკითხებზე დებატებში მონაწილეობის მიღება. შევეცდები გაგიზიაროთ ის ოფიციალური ინფორმაცია და მონაცემები, რაც თქვენთვის საინტერესო და ჩემთვის ხელმისაწვდომია.

ნორვეგიის მოსახლეობა 5,444,324 ადამიანს შეადგენს. მათგან ტესტირება 3,059,359 ადამიანს ჩაუტარდა. 2020 წლის თებერვლიდან დღემდე ვირუსი სულ 58,651 ადამიანს დაუდასტურდა და გარდაიცვალა 521 ადამიანი. შესაბამისად, სიკვდილიანობის მაჩვენებელი დაავადებულთა რაოდენობასთან მიმართებაში გახლავთ 0,88 %. არსებულ ეპიდსიტუაციაზე საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ინსტიტუტი ყოველი კვირის შემდეგ აწვდის საზოგადოებას დეტალურ ინფორმაციას. მიმდინარეობს და ქვეყნდება მრავალი კვლევა და მასში ნორვეგიაც ჩაერთო. კვლევების ანალიზი მკვლევარი ან პრაქტიკოსი ექიმების პრეროგატივაა.

რაც შეეხება ვაქცინაციას, Pfizer/Biontech-ის ვაქცინის პირველი 10 000 დოზა ნორვეგიაში გასული წლის 26 დეკემბერს ჩამოვიდა და იგი ისეთ 5000 ადამიანზე განაწილდა, ვინც მალევე მიიღებდა პირველ დოზას და 3 კვირის შემდეგ - მეორეს. რადგან ვაქცინა ქალაქ ოსლოში ჩამოვიდა, გამარტივებული ლოჯისტიკისთვის პირველი 5000 ადამიანის გეოგრაფიული მდებარეობაც მნიშვნელოვანი გახდა. ამიტომ შეირჩა აღმოსავლეთ ნორვეგია, როგორც ვაქცინაციის საწყისი წერტილი. "ჰელსედირექტორატის" ინფორმაციით, ვაქცინაციისთვის ადამიანთა ჯგუფების პრიორიტიზირება შემდეგი სახით მოხდა: მოხუცებულთა სახლების რეზიდენტები და გარკვეული სამედიცინო პერსონალი; 85 წელზე მეტი ასაკი და გარკვეული სამედიცინო პერსონალის ჯგუფები; 75-84 ასაკობრივი ჯგუფი; 65-74 ასაკობრივი ჯგუფი და ადამიანები 18-64 ასაკობრივ ჯგუფში, რომელთაც აქვთ თანმდევი დაავადებებისა და დაავადების მაღალი რისკი; 55-64 ასაკობრივი ჯგუფი, რომელსაც აქვს სხვა დაავადება ან მდგომარეობა; 18-54 ასაკობრივი ჯგუფი, რომელსაც აქვს სხვა დაავადება ან მდგომარეობა; 55-64 ასაკობრივი ჯგუფი; 45-54 ასაკობრივი ჯგუფი.

კორონავირუსის საწინააღმდეგო ვაქცინაციის პირველი ინექცია 2020 წლის 27 დეკემბერს ჩატარდა და პირველი პაციენტი 67 წლის სვაინ ანდერსენი გახლდათ. პროცესს პირდაპირ ეთერში უყურებდნენ ნორვეგიის პრემიერ-მინისტრი, ჯანმრთელობის მინისტრი და ამხნევებდნენ მას. ეს ადამიანი დღეს პირველი, სრულად ვაქცინირებული ნორვეგიელია და 17 იანვარს გაიარა ვაქცინაციის მეორე ეტაპი. ნორვეგიაში უკვე მივიღეთ ამერიკული "მოდერნას“ ვაქცინაც. ჯანდაცვის მინისტრის - ბენტ ჰოიეს განცხადებით, ნორვეგია მიიღებს 3,4 მილიონ ვაქცინის დოზას "ფაიზერისგან“, 1.89 მილიონ დოზას "მოდერნასგან“ და 3.3 მილიონ დოზას "ასტრაზენეკასგან“. ასევე, დადასტურების შემდეგ მიიღებს სხვა ვაქცინათა დოზებს. თუკი მიღებული დოზები ზედმეტი აღმოჩნდება, ნორვეგია მათ სხვა ქვეყნებს გადაუნაწილებს. მინისტრი იმედოვნებს, რომ 2021 წლის ივნისამდე აცრილი იქნება ზრდასრული მოსახლეობის 70%.

- რას ამბობენ ვაქცინით გამოწვეულ გარდაცვალებაზე სპეციალისტები?

- FHI-ის ოფიციალური მონაცემით, პირველი დოზით დღეისთვის აცრილია 48680 ადამიანი. აქედან ნორვეგიული წამლის სააგენტოში შევიდა 29 მიმართვა ვაქცინაციის შემდგომი ჯანმრთელობის გაუარესების შესახებ. ამ 29 მიმართვიდან 23 გარდაცვალების ფაქტია. დღეს "ბლუმბერგმა“ დაწერა სიკვდილიანობის 33 შემთხვევაზე. გადავამოწმე ეს ინფორმაცია და ნორვეგიულ ოფიციალურ წყაროებში კვლავინდებურად 23-ია მოცემული. გაწვდით ოფიციალურ მონაცემს, თუ განახლდება, შეგატყობინებთ. მათგან 13 შემთხვევა უკვე შეისწავლეს და ნორვეგიის წამლის სააგენტოს ოფიციალური დასკვნა ასეთი გახლავთ: "Pfizer-ის ვაქცინის მიღების შემდეგ გვერდითი ეფექტები, რომელიც ადამიანთა უმეტესობისთვის არ წარმოადგენდა საშიშროებას, შესაძლებელია გამხდარიყო ყველაზე სუსტი ჯანმრთელობის მქონე პაციენტების სიკვდილის მიზეზი. თუმცა არ არსებობს მტკიცებულება სიკვდილსა და ვაქცინაციას შორის უშუალო კავშირზე“.

ამ ანალიზის შემდეგ FHI-მ და "ჰელსედირექტორატმა" გასცეს რეკომენდაცია, რომ 80 წელს გადაცილებულთა ასაკობრივ ჯგუფში ვაქცინაციამდე მოხდეს თითოეული ადამიანის ჯანმრთელობის მდგომარეობის შეფასება. რეკომენდაცია ეყრდნობა შესწავლილ შემთხვევებს, რაც ცხადყოფს, რომ 80 წელს გადაცილებული ადამიანებიდან გარდაიცვალნენ მხოლოდ ისინი, ვისაც იმ დროისთვის გააჩნდა მიმდინარე, ტერმინალური, მწვავე დაავადება. იქვე აღნიშნულია, რომ, ზოგადად, ნორვეგიის მოხუცებულთა სახლებში ყოველკვირეულად დაახლოებით 400 ადამიანი კვდება. ვაქცინაციით გარდაცვლილი ყველა ადამიანი მოხუცებულთა სახლის ბინადარი გახლდათ.

მწვავე დაავადებების მქონე 80 წელზე მეტი ასაკის ადამიანებზე არ არსებობს კვლევა თვითონ მწარმოებლის მიერ მოწოდებულ ინფორმაციაში. ჩატარებულ კვლევებში არ მონაწილეობენ ამ ასაკის მწვავე დაავადების მქონე ადამიანები და მონაწილეობს მხოლოდ რამდენიმე ერთეული ადამიანი 80+ ასაკობრივი ჯგუფიდან. შესაბამისად, რადგან გაფრთხილება არ ყოფილა, ნორვეგიაში ჩაითვალა, რომ ამ ჯგუფისთვის ვაქცინაცია ჩვეულებრივ უნდა ჩატარებულიყო, მიღებული გამოცდილების შემდეგ რეკომენდაცია შეიცვალა და, როგორც გითხარით, დღეს უკვე ნორვეგიაში 80 წელს გადაცილებულ პაციენტებს ჯანმრთელობის მდგომარეობის მიხედვით ცრიან.

ამასთან დაკავშირებით მოხდა მწარმობელთან კომუნიკაციაც. იმუნოლოგი არ გახლავართ, თუმცა მიმაჩნია, რომ თანამედროვე ვაქცინები საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ყველაზე დიდი მიღწევაა. მათი წყალობით ყოველწლიურად მრავალი პოტენციურად სასიკვდილო დაავადების პრევენცია ხდება. ვაქცინას, ისევე როგორც ნებისმიერ მედიკამენტს, აქვს, ასევე, გვერდითი ეფექტების გამოწვევის უნარი. ვიცი, რომ ვაქცინა იწვევს იმუნურ პასუხს, არ იწვევს გარდაცვალებას, ამის საპირისპიროს მტკიცება მოკლებულია რეალურ ფაქტებსა და ანალიზს. ამ საკითხით დაინტერესების შემთხვევაში მკითხველს შეუძლია გაეცნოს შემდეგ პუბლიკაციას - "CDC - Understanding how vaccines work“ ან ენდოს იმუნოლოგის რჩევას.

რაც შეეხება იმას, უნდა მიეღოთ თუ არა ვაქცინა წარმოებაში ასე სწრაფად, ამაზე პასუხი ბიოქიმიკოსმა უნდა გაგცეთ. ეს არ არის ჩემი კომპეტენცია, თუმცა ვიცი, რომ ნებისმიერი ვაქცინის კომერციალიზებამდე ხდება მისი სხვადასხვა მაჩვენებლის სხვადასხვა ფოკუსჯგუფებზე კვლევა და პრეპარატს ფართო მოხმარებისთვის მხოლოდ კვლევების წარმატებით დასრულების შემდეგ ამტკიცებენ, ადგენენ და ბეჭდავენ ანოტაციას, ადმინისტრაციის წესებს და ა.შ. ვიდრე ვაქცინა მსგავსი კვლევის ეტაპებს მიაღწევს, ხდება მისი ფიზიკურად შექმნა. დღესდღეობით შესაბამის სფეროში მიმდინარეობს უამრავი ბიოქიმიური პროცესი სხვადასხვა დაავადებების მკურნალობისა თუ მათ მიერ ლეტალობის გამოწვევის წინააღმდეგ მედიკამენტების აღმოსაჩენად.

პირადი სამსახურეობრივი ურთიერთობა მქონდა ერთ-ერთ კომპანიასთან, რომელიც სიმსივნის ავთვისებიანი ფორმის საწინააღმდეგო პრეპარატზე მუშაობს. ეს პროცესები, ძირითადად, მათში მონაწილე ადამიანების ინტერესის სფეროა და ფართო აუდიტორიისთვის ცნობილი მხოლოდ გარკვეული შედეგის მიღწევის შემდეგ ხდება. არსებობს პროცესის დროს ისეთი ელემენტების აღმოჩენის შემთხვევებიც, რომლებიც არამარტო იმ კონკრეტული დაავადების კონკრეტული საფეხურის მექანიზმზე ახდენს გავლენას, რომელსაც განიხილავენ, არამედ სხვა დაავადების წარმოქმნის მექანიზმებზეც მოქმედებს შემაკავებლად ან პირიქით - გამშვებად.

მეორე საკითხი ისაა, რომ პრეპარატის კომერციალიზებამდე, გარდა კვლევებისა, დიდი დრო სჭირდება ბიუროკრატიულ პროცესებს. პანდემიის პირობებში და კარგი დაფინასების გამო ეს ბიუროკრატიული პროცესები დროში დაჩქარდა, რაც ვფიქრობ, მხოლოდ სასიხარულოა და დაგვანახა ის, რომ ვაქცინის წარმოება ამ ვადებშიც შესაძლებელია. აქვე აღსანიშნავია, რომ Pfizer/Biontech-ის ვაქცინის ეფექტიანობა გახლავთ 95%, ეს იმას ნიშნავს, რომ ყოველი 100 ადამიანიდან ვინც ამ ვაქცინის სრული კურსით აიცრება, 95 ადამიანი იქნება დაცული დაავადებისგან გარკვეული დროით, ხოლო 5 ადამიანი არ იქნება დაცული. შესაბამისად, დიდ რაოდენობებზე თუ ვისაუბრებთ, მაგალითად, მილიონ ან მილიარდ ადამიანზე, ეს მნიშვნელოვანი მონაცემია, რადგანაც ეს ვაქცინა აცრილი ადამიანების მხოლოდ 5%-ში არ გამოიწვევს იმუნიტეტს. ამ 5 %-იდან კი ადამიანები, ვინც ვირუსთან ერთად გარემოში მოხვდებიან, დაავადდებიან, დაავადებულთაგან კი გარკვეული რაოდენობა გარდაიცვლება, მაგრამ გადარჩება 95%. ეს არის ფაქტობრივ მონაცემზე დამყარებული მოლოდინი და მეცნიერება ამის საშუალებას იძლევა.

- ზოგადად, ნორვეგიაში ვაქცინას უფრო ელოდებოდნენ ადამიანები თუ კოვიდის სამკურნალო მედიკამენტის ლოდინს ამჯობინებენ?

- ჩემი დაკვირვებით, მეცნიერებისადმი ნდობა ნორვეგიაში გაცილებით მაღალია, ვიდრე - საქართველოში. ამის განმაპირობებელი ფაქტორი ბევრია და სხვა დროს შეიძლება ამაზე ლაპარაკიც. პირადად მე მყავს 82 წლის დედამთილი, 85 წლის დეიდა და 87 წლის ბიძა. ვფიქრობ, კარგი მაგალითი იქნება მათი დამოკიდებულების მოყვანაც. მიუხედავად იმისა,რომ სამივე იმ ასაკობრივ ჯგუფშია, რომელშიც ვაქცინაციის შემდეგ სიკვდილი დაფიქსირდა, სამივე ელოდება ვაქცინას და მიიჩნევს, რომ რადგან გართულებები მხოლოდ მწვავე დაავადების მქონე პირებში დაფიქსირდა, საგანგაშო არაფერია და ექიმებმა ზუსტად იციან, რა სჯობია, როცა საქმე მედიცინას ეხება. მე, პირადად, ვაქცინაციისადმი სკეპტიკურად განწყობილ ნორვეგიელს ან არანორვეგიელს ნორვეგიაში არ შევხვედრილვარ. ინტერესი აქაც დიდია, სკეპტიციზმი - შედარებით დაბალი. სამკურნალო მედიკამენტსაც და ახალ საინტერესო მკურნალობის მეთოდებსაც აქაც დიდი ინტერესით ელიან.

თავად მე, დავიბადე და გავიზარდე ოჯახში, სადაც ექიმების მრავალი თაობა ცხოვრობდა. მათ შორის იყვნენ და არიან ძალიან მაღალკვალიფიციური ექიმები, ჩემი დიდი ბაბუა კონსტანტინე კახიძე გასული საუკუნის საქართველოში გარკვეული ქირურგიული ოპერაციების დანერგვის პიონერი გახლდათ. ჩემს ოჯახში სამედიცინო ეთიკა მაღალ დონეზე იდგა, ისევე, როგორც ადამიანური. შესაბამისად, ვფიქრობ, არაეთიკური იქნება ჩემი მხრიდან ვაქცინაციის ავკარგიანობაზე რჩევის გაცემა მაშინ, როცა ამ ქვეყანაში ექიმად არ ვმოღვაწეობ და როცა ქვეყანას ჰყავს მაღალი დონის ექიმები.

მე კონსულტანტი ვარ სამენეჯერო დარგში, სამედიცინო უნივერსიტეტში მიღებულ ცოდნას, შემდგომ კვალიფიკაციასა და გამოცდილებას ჯანდაცვასა და ფარმაციაში დღეს ამ ორი მიმართულების პროცესების ეფექტიანი მართვისა და სტრატეგიის შერჩევისთვის ვიყენებ და ამ სტრატეგიას ვთავაზობ დამკვეთს მოთხოვნისამებრ. ზემოთ ჩამოთვლილ მიმართულებებში კი საჭიროა მტკიცებულებებზე დაყრდნობით ლაპარაკი და მოქმედება. პროფესიული ეთიკა კი, სხვა დანარჩენთან ერთად, მოიცავს ადგილობრივი პროფესიონალებისადმი პატივისა და ნდობის გამოხატვას, საჭიროებისამებრ, მათთვის ინფორმაციის გაზიარებას და არა - იმპერიულ რჩევას. შემთხვევითი რჩევები, არაპროფესიონალიზმი, ეგოცენტრიზმი და საკუთარი თავისთვის დროებითი აუდიენციის მოზიდვის მცდელობა ამ სფეროში ფატალურიც შეიძლება აღმოჩნდეს.

ნორვეგიის საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ინსტიტუტის (FHI) და ჯანმრთელობის დირექტორატის რჩევა ვაქცინაციაზე საკუთარი მოსახლეობისადმი ასეთია - გააგრძელეთ ვაქცინაცია ჩვეულ რეჟიმში, 80 წელს გადაცილებულ ადამიანებში შეისწავლეთ ინდივიდუალურად ჯანმრთელობის მდგომარეობა ინიექციამდე და ვაქცინაცია გადაწყვიტეთ ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესაბამისად. ამ რჩევას და ასევე პანდემიის მართვის ცენტრალურად გაცემულ რჩევას ითვალისწინებენ ადგილობრივი მუნიციპალური სამმართველოები და ისინი ახდენენ მუნიციპალიტეტის შიგნით კომუნიკაციის უზრუნველყოფას. თუმცა ნორვეგიის პრემიერ-მინისტრი, ჯანდაცვის მინისტრი და სხვები პერიოდულად გასცემენ ოფიციალურ რჩევებსა თუ განკარგულებებს პირდაპირ ეთერში. ეს რჩევები დაფუძნებულია საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ინსტიტუტისა და ჯანმრთელობის დირექტორატის დაკვირვებებსა და ანალიზზე.

ჩემი ერთადერთი რჩევა იქნება, რელევანტური ინფორმაციის გავრცელება, ინფორმაციის წყაროზე ყურადღების გამახვილება, ხოლო თუკი ინფორმაციას ან რჩევას გასცემთ (აქ მხოლოდ ჟურნალისტს ან ექიმს არ ვგულისხმობ), ამ ინფორმაციის წყაროს ოფიციალური ლინკიც დაურთეთ. ამ საკითხებს ნორვეგიაში დაწყებითი სკოლიდანვე დიდი მნიშვნელობა ენიჭება, რათა მოხდეს ცრუ ინფორმაციისა თუ პლაგიატიზმის აღმოფხვრა.

გთხოვთ, ენდოთ და დაიცვათ ადგილობრივი პროფესიონალების რეკომენდაციები ამ ეტაპზეც და ვაქცინაციის პროცესის დაწყების დროსაც. ადამიანებს აქვთ უნარი, უფრო მეტი მოინდომონ თქვენთვის, როცა ნდობას ხედავენ. უნდობლობა დამანგრეველი დამოკიდებულებაა.

საქართველოში დღეს (საუბარი ჩაწერილია 18 იანვარს - ი.ხ.) კორონავირუსის ახალი დღიური შემთხვევების დიდი კლება დაფიქსირდა. ეს სასიხარულოა და რეკომენდაციების დაცვის კარგ შედეგებზე მიუთითებს. საქართველოში ვაქცინაციის დაწყებამდე სხვა ქვეყნებისგან კიდევ ბევრ შედეგსა და დეტალს შეიტყობთ.

ბოლოს კი მოგახსენებთ, რომ ნორვეგიის საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ინსტიტუტი და წამლის სააგენტო ვაქცინაციის შედეგად დამდგარი ლეტალობის 13 შესწავლილ ფაქტთან დაკავშირებით საგანგაშოს ვერაფერს ხედავს, მოწოდებული ინფორმაციის ანალიზი კი ვანდოთ ქართველ პროფესიონალებს ადგილზე.

საჭიროების შემთხვევაში, მზად ვარ, გაგიზიაროთ ნორვეგიაში მიღებული გამოცდილება ვირუსის გავრცელების პრევენციისთვის გამოყენებულ სტრატეგიებთან დაკავშირებითაც. საქართველოში ბევრი კარგი პროფესიონალია, ძალიან მძიმე სამუშაო პირობებით, მე მათ გამძლეობას ვუსურვებ და - საკუთარ თავთან პატიოსნად მოხდილი ვალისგან მინიჭებულ სიამოვნებას.

• ინტერვიუში გამოყენებულია Helsedirektoratet-ის, FHI-ის, Regjeringen-ისა და Legemiddelverket- ის ოფიციალური ინფორმაციები.

ავტორი: ირმა ხარშილაძე