გიორგი ლობჟანიძე: "ფერეიდანში უამრავი ქართული წარწერაა, ქუჩაში ქართული ისმის"

გიორგი ლობჟანიძე: "ფერეიდანში უამრავი ქართული წარწერაა, ქუჩაში ქართული ისმის"

დასავლეთი თუ აღმოსავლეთი? აზია თუ ევროპა? - ეს კითხვა ყოველთვის დამოკლეს მახვილივით ეკიდა საქართველოს თავზე და პასუხიც არაერთგვაროვანი იყო... ირან-საქართველოს ურთიერთობასა და სხვა მნიშვნელოვან საკითხებზე აღმოსავლეთმცოდნე, მთარგმნელი, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი გიორგი ლობჟანიძე გვესაუბრება.

- ცნობილ ფრაზას: "ვარ ქართველი, მაშასადამე - ევროპელი" ჩვენს საზოგადოებაში კამათი და აზრთა სხვადასხვაობა მოჰყვა. თქვენი აზრით, ვინ ვართ ქართველები: ევროპელები თუ აზიელები?

- ამაზე ერთმნიშვნელოვანი პასუხის გაცემა რთულია. აღმოსავლეთში ყოფნისას ვფიქრობ ხოლმე, რომ იმდენი რამ გვაქვს საერთო, ტიპური აღმოსავლელები ვართ და ევროპასთან თითქმის არაფერი გვაკავშირებს. საქართველო და ირანი საუკუნეების განმავლობაში ერთიან პოლიტიკურ სივრცეში ცხოვრობდნენ. აღმოსავლური, სპარსული კულტურა ჩვენში არა მხოლოდ შემოდიოდა, აქვე იქმნებოდა ამ კულტურის ნიმუშები. საქართველოს ეროვნული საგანძური თუნდაც ყაჯართა პერიოდის კულტურის არაერთ ნიმუშს მოიცავს; საქართველო აღმოსავლეთია გეოგრაფიულადაც, ევროპულ უნივერსიტეტებში ქართული ენა და ლიტერატურა აღმოსავლეთმცოდნეობის ფაკულტეტებზე ისწავლება. მაგრამ ჩვენ ქრისტიანული აღმოსავლეთი ვართ, რაც თავისთავად გვაკავშირებს ევროპასთან. ქრისტიანობა დასავლური კულტურის საფუძველი, ქვაკუთხედია, აქედან გამომდინარე, ჩვენ ევროპელებიც ვართ. თუმცა, უნდა ვაღიაროთ, რომ ორი სამყაროს - აზიისა და ევროპის მიჯნაზე ვართ, ორივე კულტურულ ნაკადს შემოქმედებითად გადავამუშავებთ და თვითმყოფად ეროვნულ კულტურას ვქმნით. ეს ფაქტია, და იმიტომ ნამდვილად არ ვამბობ, რომ "რაც კარგები ვართ, ქართველები ვართ".

- რას იტყვით ჩვენი სახელმწიფოს, ხელისუფლების დღევანდელ პოლიტიკურ კურსზე, გაცხადებულ პროდასავლურ ორიენტაციაზე? ერთი მხრივ, ვამბობთ, რომ აშშ-ის სტრატეგიული მოკავშირე ვართ, მეორე მხრივ, ირანთან უვიზო რეჟიმი გვაქვს.

- ეს პოლიტიკაა, მივიჩნევ, რომ ამაში ცუდი არაფერია, საქართველო უნდა ლავირებდეს, მოქნილ პოლიტიკას ატარებდეს ორ სამყაროს შორის, კარგი გაგებით. მიმაჩნია, რომ ყველა კონფლიქტში მიუმხრობელი უნდა ვიყოთ, პატარა ქვეყანა ვართ და ნებისმიერი მკვეთრად გამოხატული პოლიტიკური სიმპათია დაგვაზარალებს. უნდა ვეცადოთ, ყველა მეზობელ სახელმწიფოსთან, მათ შორის რუსეთთან, კეთილმეგობრული თუ არა, კეთილმეზობლური ურთიერთობა გვქონდეს; ახლა მოდურია, განსხვავებული თვალსაზრისის მქონე ადამიანებს ჯაშუშობა დასწამონ, მაგრამ მიმაჩნია, რომ რუსეთთან ურთიერთობის მოგვარებას უნდა ვცდილობდეთ, ცხადია, არა ნებისმიერ ფასად. ჩვენი დღევანდელი დასავლური ორიენტაცია კი მხოლოდ დეკლარირება, ხმამაღალი განაცხადია, მეტი არაფერი: ვამბობთ, რომ ევროპის ნაწილი ვართ, მაგრამ დასავლურ ღირებულებებს არ ვიზიარებთ. სიტყვით, ადამიანის უფლებების საერთაშორისო დეკლარაციას ვაღიარებთ, მაგრამ აღმოსავლელი დესპოტებივით ვიქცევით.

- რა არის ირანული თეოკრატია, რომელსაც დღეს ეს სახელმწიფო ეფუძნება?

- ირანის დღევანდელი სახელმწიფო წყობა დაფუძნებულია ისლამის ერთ-ერთი მიმდინარეობის, შიიზმის ფილოსოფიაზე. ირანის 1979 წლის ისლამურმა რევოლუციამ შეცვალა შაჰის რეჟიმი, რომელსაც პროდასავლური კურსი ჰქონდა დეკლარირებული და ჩაანაცვლა ეროვნულ იდეოლოგიაზე, ღირებულებებზე დამყარებული სახელმწიფო წეს-წყობილებით (როგორც ამას ირანში აფასებენ). ეს მართლაც სახალხო რევოლუცია იყო და არა ერთი ჯგუფის ახირება, ხოლო ის, რომ ამ სახალხო რევოლუციას სათავეში სასულიერო პირი ჩაუდგა, ბუნებრივია, რადგან სწორედ ის იყო ეროვნული ინტერესების, ღირებულებების გამომხატველი. ირანელთა ტრადიციული ღირებულებები კი შიიზმს ეფუძნება. შიიზმი მეტად რთული იდეოლოგიურ-სოციალური სისტემაა, ამ ქვეყანაში პოლიტიკური შიიზმი იმამათის ინსტიტუტს ემყარება, ანუ იმამი ღვთისგან ხელდასხმული ლიდერია, ხალხის წინამძღოლი გარკვეულ ისტორიულ ეტაპზე. ასეთი ლიდერი რევოლუციის შემდეგ, წლების განმავლობაში აიათოლა ჰომეინი იყო, დღეს სახელმწიფოს მეთაური აიათოლა ალი ჰამენეია.

- ირანისა და დასავლური სამყაროს საკმაოდ დაძაბული ურთიერთობის ფონზე, ბოლო ხანს ვაშინგტონიდან კეთდება მინიშნებები, რომ ვითარება შესაძლოა, განიმუხტოს და სამხედრო დაპირისპირება თავიდან ავიცილოთ. თვითონ სპარსული საზოგადოება როგორ უყურებს ამ პროცესებს?

- ხანდახან მეჩვენება, რომ საქართველოში უფრო ნერვიულობენ ამ ყველაფერზე, ვიდრე ირანში. ახლახან ორი თვით ვიყავი მათ სასულიერო ცენტრ ყუმში, ირანის სასულიერო-პოლიტიკური წრეების წარმომადგენლებთან აქტიური კონტაქტი მქონდა და ვიტყვი, რომ იქ ძალზე მშვიდად უყურებენ ამ პროცესს. საქართველოდან კი ჩემი მეგობრები მიკავშირდებოდნენ და მეუბნებოდნენ: სასწრაფოდ დატოვე თეირანი, ტელევიზიით გადმოსცეს, რომ მანდ ომი იწყებაო... კონკრეტულ თარიღსაც კი მისახელებდნენ, როცა ამერიკელებს ირანისთვის უნდა დაერტყათ. ვფიქრობ, ვაშინგტონში კარგად იციან, რა საფრთხის შემცველი შეიძლება იყოს ირანზე შეტევა მთელი მსოფლიოსთვის, მათ შორის, ამერიკის შეერთებული შტატებისთვის. და რაც მთავარია - ჩემი ამ სახელმწიფოებისადმი დიდი პატივისცემის მიუხედავად, ირანი არც ავღანეთია და არც ერაყი, ის გაცილებით დიდი სახელმწიფოა და მასზე თავდასხმას, შესაძლოა, შეუქცევადი პროცესები მოჰყვეს, ცხადია, ეს ამერიკის შეერთებულ შტატებშიც კარგად ესმით და, როგორც ჩანს, კონფლიქტის გადაჭრის სხვა გასაღებსაც ეძებენ. შეიარაღებული კონფლიქტი არც ირანულ მხარეს აძლევს ხელს. ამასთანავე, თეირანში გადაწყვეტილებას ერთპიროვნულად არავინ იღებს, ნებისმიერი ინიციატივა ფართო მსჯელობის საგანი ხდება და საზოგადოებაც აქტიურია.

- როგორია, რა თავისებურებით გამოირჩევა, თუნდაც აღმოსავლურ სამყაროში, სპარსული ხასიათი?

- ეროვნული ხასიათის თავისებურებებზე საუბარი რთულია. უკიდურესობები, ცხადია იქაც არსებობს... სპარსული ხასიათი წინააღმდეგობრივია, გარკვეულ სიტუაციაში ის შეიძლება იყოს ძალზე კეთილშობილი და უკეთურიც... ისინი პოეტურად მოაზროვნე, მაგრამ ამასთანავე, სიღრმისეული ადამიანები არიან. ამის დასტურია თუნდაც დღევანდელი ირანული კინო; როცა ირანულ კინემატოგრაფს ახლანდელ ქართულ კინოს ვადარებ, განსხვავება მართლაც შემზარავია. ირანელი არის ინტროვენტი. საკუთარ თავში ჩაკეტილი, მაგრამ ამასთანავე, სამყაროსადმი ემოციური დამოკიდებულება აქვს, რაც ჩვენთან, სამწუხაროდ, თანდათან იკარგება. ხანდახან მგონია, რომ საბჭოურ ეპოქაში უფრო იყვნენ პიროვნებები, დღეს კი მასობრივ აზროვნებას უფრო ვხედავ. ირანელები სტუმართმოყვარენი არიან. შირაზში ჩემთვის სრულიად უცხო ადამიანმა ისე მიმასპინძლა, მთელი დღეები გვერდიდან არ მომცილებია. ის საქართველოში ნამყოფი იყო და მითხრა: ისეთი სიკეთე მახსოვს ქართველებისგან, როგორ შემიძლია თქვენ არ დაგეხმაროთო... ირანელი ყოველთვის მზად არის, სხვას მოემსახუროს, ამ სიტყვის საუკეთესო გაგებით, ოღონდ არა საკუთარი ღირსების ფასად. ამგვარი ადამიანები, ჩემს ბავშვობაში, ქართულ სოფელში თუ შემხვედრია, ახლა სამწუხაროდ, სოფელიც გადაგვარდა.

- ოფიციალური სტატისტიკით, ამ ქვეყანაში მოსახლეობის 0,01 პროცენტი ქართველია. არის თუ არა დღევანდელ ირანში მათი უფლებები დაცული?

- ცნობილი ანეკდოტური ნათქვამისა არ იყოს, ფერეიდნელი ქართველი 400 წელია სულიკოს არ მღერის, მაგრამ მან შეძლო თავისი ენის, ეროვნული თვითმყოფადობის შენარჩუნება. საქართველოში ამას, ძირითადად, ქართველების გამძლეობას, სიმტკიცეს მიაწერენ, თუმცა ავიწყდებათ მეორე მხარის დამსახურება. რომ არა ირანის ოფიციალური წრეების ნება, პროცესი შესაძლოა სხვაგვარადაც წარმართულიყო. ოფიციალური ირანის პოზიციას ცხადყოფს ისიც, რომ ფერეიდანში უამრავი ქართული წარწერაა, ქუჩაში ქართული ისმის. მეტიც, არიან ფერეიდნელი ქართველები, ძირითადად, უფროსი თაობის წარმომადგენლები, რომლებმაც სპარსული არც კი იციან, მიუხედავად იმისა, რომ ამ ქვეყანაში დაიბადნენ, მისი მოქალაქეები არიან. ასე რომ, თუ ჩვენ თვითონ არ შევქმნით პრობლემას არაჯანსაღი აჟიოტაჟით, ინტერესით (განსაკუთრებით, ტელევიზიების მხრიდან), ფერეიდნელი ქართველების თვითმყოფადობას არაფერი ემუქრება! ამიტომ ამ საქმეში ზომიერებისა და არაპროფესიონალთა ჩარევის წინააღმდეგი ვარ, რომლებიც პოლიტიკური კონიუნქტურიდან გამომდინარე აკეთებენ ხმამაღალ განცხადებებს. ნუ გავუწევთ ჩვენს თანამემამულეებს დათვურ სამსახურს.

ნინო კვიტაშვილი

ყოველკვირეული გაზეთი "ყველა სიახლე"

(გამოდის ოთხშაბათობით)

ბაია პატარაიას თათია სამსახარაძე და უფლებადამცველები დაუპირისპირდნენ - „სამი წელია პირში წყალი მაქვს დაგუბებული...“

ქართველი ჟურნალისტის და ამერიკელი დიპლომატის ქორწილი ვაშინგტონში - "ძალიან ბედნიერები ვართ, რომ ვიპოვეთ ერთმანეთი"

უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის ყოფილი კანდიდატი თამთა თოდაძეზე - "რა ბრიჯიტ ბარდო ესა მყავს, რა აბია ასეთი ნეტავ"