რომან გვენცაძე: "მიმიფურთხებია გაუპატიურებული და დახოცილი პატიმრების ხარჯზე დამყარებული წესრიგისთვის"

"ბევრი წელი ვიმუშავე ამ სისტემაში, რიგითიდან დაწყებული, ყველა საფეხური გავიარე. 67 წლის კაცი ვარ, მაგრამ მსგავსი რამ არასდროს მსმენია და ვერც წარმომედგინა, თუ მოხდებოდა. განსაკუთრებით არასრულწლოვნებზე ძალადობის კადრებმა გადამიყვანა ჭკუიდან. ცუდად გავხდი. რა დედამ გაზარდა ეს ავადმყოფები, საიდან მოვიდნენ და რატომ მოვიდნენ საერთოდ", - ამბობს შს ყოფილი მინისტრი რომან გვენცაძე ქართულ ციხეებში არსებული წამებისა და ძალადობის ფაქტების შეფასებისას. მისივე თქმით, ასეთ რამ ციხის თანამშრომლების მხრიდან სისასტიკით განთქმულ საბჭოთა ციხეებშიც არ ხდებოდა.

- იმის თქმა კი არ მინდა, რომ მე უფრთო ანგელოზი ვიყავი, ან ჩემი თანაშრომლები იყვნენ მოკრძალებით აღსავსენი, ვიცი, რომ ცემაზე უკან არ დაიხევდნენ. რადგან ეს სისტემაა ისეთი, რომ გადაცდომები ხდება. თუმცა ის, რაც ვითომ გაბრდღვიალებულ ციხეებში ხდება, არასდროს მსმენია. ამის გაკეთებას ისინიც არ იკადრებდნენ, ვისაც კომუნისტების დროს დასახვრეტად მიჰყავდა ხალხი. თუმცა კიდევ ერთხელ ვამბობ, ვიცი, რომ პატიმრებზე ძალადობა და ზეწოლა ადრეც ხორციელდებოდა... არაერთხელ მისაუბრია ყოფილ პატიმრებთანაც, ისინი ჰყვებოდნენ ძალადობაზე, რაც სხვადასხვა დროს, სხვადასხვა ციხეში გადახდენიათ, მაგრამ ასეთი რამ მათგანაც არ მსმენია. სამწუხაროდ, ქართულ ციხეებში ხდებოდა ის, რაც არასდროს მსმენია სისასტიკით განთქმულ საბჭოთა ციხეებში, მაგალითად, კალიმაზე, სადაც ძაღლებს უსევდნენ პატიმრებს...

საგამომძიებლო განყოფილებაში, სადაც მომხდართან დაკავშირებით მოკვლევას აწარმოებდნენ, ყველაზე მეტი ძალადობა ხდებოდა, მაგრამ მაშინ, საბჭოთა პერიოდში, პატიმარს სახეზე ძალადობის კვალი თუ ეტყობოდა, ციხე არ მიიღებდა. აძაგონ ახლა საბჭოთა პერიოდი და ილაპარაკონ საკუთარ მიღწევებზე.

- ბატონო რომან, არაერთი უდანაშაულო ადამიანის წამებისა და ძალადობის შესახებ გვსმენია შევარდნაძის ხელისუფლების დროსაც...

- ვიცი, ძალადობის ფაქტები იყო, ხომ გითხარით, უფრთო ანგელოზი არ ვარ-მეთქი, მაგრამ წამების ფაქტები ჩემი მინისტრობის დროს არ ყოფილა და მსგავსი არავის უთქვამს. გაუპატიურებაზე აღარაფერს ვამბობ. ახლა კი ციხე არ დარჩენილა საქართველოს მასშტაბით, სადაც თურმე ეს საძაგლობა არ ხდებოდა.

- "ძალადობა" რაში გამოიხატებოდა?

- ცემაში, ოღონდ ხელით ცემაში. გარდა ამისა, ჯგუფს რომ აიყვანდნენ, მისი წევრებიდან ერთ-ერთს მაგიდის ქვეშ ან კარადაში შეაძვრენდნენ და მეორის აღიარებით ჩვენებას ასმენინებდნენ, თუ როგორ გაყიდა თანამონაწილე. ეს მასზე ფსიქოლოგიური ზეწოლისთვის სჭირდებოდათ. არაკანონიერია, მაგრამ გამოსატეხად ამ მეთოდს იყენებდნენ.

ერთხელ, ე.წ. კანონიერი ქურდების წინააღმდეგ მასშტაბური ბრძოლა დაიწყო. ზოგს ხელწერილი დააწერინეს, რომ არ იყო ქურდი, ზოგს რადიოში ათქმევინეს, ქურდები აღარ არსებობენ, საბჭოთა ხელისუფლებამ გაიმარჯვაო, მაგრამ იყვნენ ისეთებიც, ვინც ეს არ გააკეთა. მაშინ ციხის ადმინისტრაციამ ისინი ხელ-ფეხით დააბა და გასაუპატიურებლად სხვა პატიმრები მიუსიეს... ეს ხრუშჩოვის დროს მოხდა და მხოლოდ ერთი ფაქტი გახმოვანდა, ამათ კი ხრუშჩოვსაც გაასწრეს... მსგავსი საძაგლობები სხვა დროსაც ხდებოდა, ოღონდ პატიმრების მხრიდან. ასეთი საშინელება, რაც ჩვენმა რეფორმირებული უწყების თანამშრომლებმა გააკეთეს, "გულაგებშიც" კი არ მომხდარა.

- რამდენად შესაძლებელია, ორი-სამი ადამიანი ამუშავებდეს ასეთ სცენარს და ამის შესახებ ინფორმაცია ხელმძღვანელობას არ ჰქონდეს?

- დაუჯერებელია, ასე ყოფილიყო. სამინისტროს დონეზე ყველას ეცოდინებოდა, რაც იქ ხდებოდა და დანარჩენზე ვერაფერს გეტყვით... თუ ეს ხელისუფლება კიდევ ერთხელ მოვიდა, მგონი, არავის აქვს ილუზია, რომ ობიექტური გამოძიება ჩატარდეს, რადგან ისინი ერთმანეთს არ გაწირავენ. თუ ოპოზიცია მოვიდა, მაშინ დარწმუნებული ვარ, სიმართლეს გავიგებთ.

- არც ისე დიდი ხნის წინ თქვით, რომ ვანო მერაბიშვილის მიმართ სიმპათიით იყავით განწყობილი...

- დიახ, ამის გამო თემურ შაშიაშვილმა გამაკრიტიკა. მისი სიტყვები უპასუხოდ დავტოვე, მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან ახლოს ვიცნობ და ბევრი რამ ვიცი მის შესახებ, მასზე ლაპარაკს არ ვიკადრებ. ისე კი, იმაზე კარგად ვიცნობ მის წარსულს, ვიდრე თავად წარმოუდგენია. უბრალოდ, კაცობად არ მიმაჩნია ძველ ნაცნობზე ჭორაობა, არასდროს არც ერთ ჩემს კოლეგა მინისტრზე ცუდი არ მითქვამს. ქართველ კაცს არ უხდება ასეთი საქციელი. კატეგორიულად წინააღმდეგი ვიყავი "ჩაშვების ინსტიტუტის" შემოღების. ციდან ვარსკვლავები არც მე მომიწყვეტია, მაგრამ შაშიაშვილს ჩემზე სათქმელი მართლაც არაფერი აქვს. იმედია, წაიკითხავს ამას და მიხვდება რასაც ვგულისხმობ, მის ნამუსზე იყოს ის სიტყვები...

რაც შეეხება ვანო მერაბიშვილს, დიახ, ვამბობდი, 90-იანი წლების შემდეგ ამ კაცმა ყველა მინისტრს გვაჯობა-მეთქი. ჩვენს დროს არ იყო ფინანსური მხარდაჭერა, არ გვქონდა მატერიალური და ტექნიკური ბაზა, იარაღი, ტრანსპორტიც არ გვყავდა, იყო შემთხვევები, როცა საწვავსაც კი არ გვისხამდნენ... თან მაშინ არ ვიცოდი, რა ხდებოდა ამათ "გულაგებში" და ამიტომ კაცურად, გულწრფელად ვთქვი, ყოჩაღ-მეთქი. ის მომწონდა, რასაც ვხედავდი. მე არ მიჭირს იმის აღიარება, რომ ჩემი მინისტრობის დროს გარეთ გამოსვლა საფრთხის შემცველი იყო, მანქანას ვერ გააჩერებდი და ყველა სახლი გისოსებში იყო ჩასმული... მაგრამ როცა ვანოს ვაქებდი, იმ ბიჭების, გირგვლიანის, ვაზაგაშვილის, რობაქიძის მკვლელობაც შევახსენე და ვთქვი, რომ ამ ბიჭების სიკვდილი მის კისერზე იყო. ერთ-ერთი მათგანი ხელებაწეული დაუხვრეტიათ და სად წაიღებთ მის ცოდვას-მეთქი... და მაინც, ვანო ჩემთვის უფრო ჭკვიან კაცთან ასოცირდება და ვერ დავიჯერებ, როცა ამბობენ, რომ ეს კადრები მერაბიშვილის შეკვეთით არის გადაღებული.

- რატომ? ბაჩო ახალაიასა და ვანო მერაბიშვილის კლანებს შორის დაპირისპირებაზეა ლაპარაკი, ბატონო რომან, რომელსაც, სავარაუდოდ, ვითომ "ქართული ოცნების" წინააღმდეგ გამოიყენებდნენ...

- მესმის, მაგრამ ყველა შემთხვევაში, ეს კადრები ძალიან ბავშვურად არის გაკეთებული. ფაქტია, რომ ამ ამაზრზენი კადრების გადაღება ზემდგომების გარეშე ვერ მოხდებოდა. შესაძლოა, ახალაიას წინააღმდეგ იყო მიმართული, მაგრამ მისი გუნდის წევრებიც არიან გარეული, ანუ ტალახს ვერც თვითონ გადაურჩა. ეს იგივეა, მკვლელობა ჩაიდინო და იმ ადგილას საკუთარი პასპორტი დატოვო... ბედუკაძე ამბობს, ეს საშინელება სამი წლის განმავლობაში ხდებოდა, მეც ვიღებდი და ვიღებდიო. რად უნდოდათ, ვერ გავიგე...

- თქვენი ვერსია რა არის?

- არ ვიცი, ალბათ ავადმყოფი უნდა იყო, რომ ამ კადრებს სიამოვნებით უყურო...

სხვათა შორის, სხვა შეცდომებთან ერთად, მათი ყველაზე დიდი, სახელმწიფო დანაშაული იყო ნულოვანი ტოლერანტობა. ბოდიშს მოვიხდი ამ სიტყვებისთვის, მაგრამ მიმიფურთხებია იმ წესრიგისთვის, რომელიც თუნდაც ერთი უდანაშაულო ახალგაზრდის სიცოცხლეს შეიწირავს. მიმიფურთხებია ისეთი სამოქალაქო მშვიდობისთვის, რომელიც საკნებში გაუპატიურებული და დახოცილი პატიმრების ხარჯზე იქნება დამყარებული. ხალხი, რომელიც ამის ხარჯზე ხდება კანონმორჩილი, სამოქალაქო საზოგადოება კი არა, მონა გახდება. საბედნიეროდ, ეს არ დათმო ხალხმა...

- ხელისუფლების ერთ-ერთმა წარმომადგენელმა თავი იმართლა, - "თავის დროზე, ჩვენი წინა თაობა რომ მკაცრად მოქცეოდა დამნაშავეებს, ქართველი ერის კანონმორჩილებისთვის ასეთი საშინელებების ჩადენა არ მოგვიწევდაო"...

- ვხვდები, რასაც მეკითხებით, ჩემზე ხშირად ამბობდნენ, რომ ე.წ. კანონიერი ქურდები სიმპათიით იყვნენ განწყობილი, იცით რატომ? - მე, მათგან განსხვავებით, დანაშაულში ეჭვმიტანილი დამნაშავე ხელით ვატარე და საავადმყოფომდე მივიყვანე, იმიტომ, რომ ქართველი იყო... ამ ბაცნებს არგუმენტად ამერიკელები მოჰყავთ, მოწინააღმდეგეებს ასე ექცევიანო - ისინი მტრის ტყვეებს აწამებენ. ოთხ კედელში გამომწყვდეული ადამიანის მიმართ აქვთ დიდი გული, თორემ აბა, გარეთ შეხვდნენ პირისპირ, ვნახავთ, რა ვაჟკაცებიც არიან. ხელებგაკოჭილ ლუკა კურტანიძეს სცემეს ამ კომპლექსიანებმა, თან სამი-ოთხი ურტყამდა თურმე ერთდროულად... მე მას არ ვიცნობ, მაგრამ ამ საქციელიდან ხომ ჩანს, რა საცოდავები არიან?..

- ამ საქმეს არ აკეთებდა ორი-სამი ადამიანი, შეიძლება, დავალებას ისინი აძლევდნენ, მაგრამ ამ სისაძაგლეს ჰყავდა დაახლოებით 50-მდე შემსრულებელი. რას გეუბნებათ ეს რეალობა?

- ამ სისტემაში სამუშაოდ სპეციალურად არჩევენ კადრებს. არ ვიცი, ახლა რა ხდება, შესაძლოა, კადრის პროფესიონალიზმი ნაციონალების მიმართ მისი ერთგულებით გამოიხატებოდეს, მაგრამ ჩვენს დროს დეტალურად ვსწავლობდით, ფილტრში ვატარებდით, მისი ოჯახის წევრების, დედ-მამის, და-ძმის, ნათესავების, მეზობლების ცხოვრების წესსა და საქმიანობას... რასაც ვუყურე, იმ კადრებში მარტო ახალგაზრდები არ არიან და თქვენი თქმის არ იყოს, ორი-სამი კაცი არ არის. ისინი არიან გადაგვარებული, უბრალოდ, ორ ფეხზე მოსიარულე მხეცები, მე რომ კანონმდებელი ვიყო, გამორჩევით სასჯელს დავუშვებდი და მათ დავხვრეტდი. შეიძლება აფექტში ჩავარდე და მოწინააღმდეგე სასიკვდილოდ გაიმეტო, მაგრამ რომელმა ხელმძღვანელმა რის ფასად უნდა გაიძულოს კაცს ის, რაც მათ გააკეთეს. რას უნდა მოახმარო ასეთ საქმეში აღებული ფული, ოჯახს?.. ეტყობა, ამას იმიტომ აკეთებდნენ, რომ იცოდნენ, ამ კადრებს ზემდგომები ნახავდნენ და მათ წინაშე ქულებს იწერდნენ.

- თქვენ თუ გქონიათ პატიმრის ცემის შემთხვევა?

- მოდით, ვაღიარებ, ერთი შემთხვევა იყო, ერთ-ერთმა ბოროტმოქმედმა ბინის ძარცვის დროს 9 წლის გოგონა გააუპატიურა. დაზარალებული ოჯახი სხვა ქვეყანაში გადასახლდა. მაშინ სისხლის სამართლის სამძებროს უფროსი ვიყავი. საქმე რამდენიმე წლის შემდეგ გაიხსნა და ის კაცი დააკავეს. ბინიდან წაღებული ნივთები ამოიღეს. 3-4 წლის შემდეგ მისი ამოცნობა უნდა ჩატარებულიყო. დედამ გოგონა მამის უჩუმრად მოიყვანა და მძარცველების პირისპირ დააყენა. როცა გოგონას უთხრეს, მიდი და ხელი დაადე, ამათში რომელი იყო ის კაციო, მან ერთ-ერთ დამნაშავეს დაადო ხელი, იმან კი იმის ნაცვლად, თავი ჩაეღუნა, შეუღრინა, კარგად დამაკვირდი მე შენიო და დედა შეაგინა... მერე რამდენიმე წუთი არაფერი მახსოვს, ცხოველივით ვეცი იმ კაცს და კარგა ხანს ხელიდან ვერ გამომგლიჯეს. არ მახსოვს, რამდენ ხანს ვურტყამდი... დიახ, ხელბორკილიანს ვცემე, მაგრამ არ ვნანობ. დღეს იმდენი ღონე არ მაქვს, მაგრამ მსგავს სიტუაციაში იმავეს გავაკეთებ.

- ეს ინტერვიუ არჩევნების დღეს, 1-ელ ოქტომბერს გამოდის. პოლიტიკურ ცვლილებებს ელოდებით?

- პოლიტიკაში აღარ ვერევი, მაგრამ ამ ფაქტებმა ხელისუფლების რეიტინგი ძირს დასცა. ეს შეუიარაღებელი თვალითაც ჩანს და ვერ დამალავ... 90-იანი წლების შემდეგ სტუდენტების ასეთი მასშტაბური გამოსვლა არავის უნახავს. გულწრფელად გეტყვით, ერთადერთი გაუყალბებელი არჩევნები საქართველოში ზვიად გამსახურდიას დროს ჩატარდა, მას შემდეგ ყველამ ვიცით, რა ხდებოდა ამ მხრივ და როგორ იხვეწებოდა გაყალბების ტექნოლოგიები. საზოგადოების ახლანდელი განწყობა მაშინდელს მაგონებს. ღმერთმა ნუ ქნას, ხელისუფლებამ გარისკოს და გააყალბოს. ალბათ მთელი საქართველო გამოვა ქუჩაში და ძალიან ცუდად წაუვათ საქმე.

ლალი პაპასკირი

ჟურნალი "რეიტინგი"

(გამოდის ორშაბათობით)